İspaniya parlamentarizm tecribesi

11.05.20160:19

Ukraina Parlamentine qol tutuv programması çerçivesinde Ukraina ve Qırımdan delegatsiya 19-26 fevral künleri Madridde ve Kataloniyada (İspaniya) milliy ve regional parlamentlerniñ parlamentara munasebetler iş tecribesini ögrenip aldılar, İspaniyanıñ eki palata parlamentiniñ işi ve muhtariyet qurumlarınnıñ iş tecribesinen tanış oldılar.

Ziyaretniñ teşkilâtçıları – İspaniyanıñ Milliy parlamenti (Deputat Kongressi ve Senat), Madrid Assambleyası, Kataloniya Parlamenti.

Qırım delegatsiyası terkibine QMC Yuqarı Şurasınıñ “Qurultay-Ruh” fraktsiyasınıñ deputatları Safure Kacametova ve Leonid Pilunskiy kirdiler.

Körüşüvler ketişatında İspaniyanıñ muhtar regionlarınıñ iqtisadiy mustaqilligi, muhtariyetlerde vazifeler bölünmesi, muhtariyetniñ qanuncılıq aqqı, muhtariyetlerde til statusı, muhtariyetlerniñ topraq aqları kibi mevzular muzakere etildi.

Anayasanıñ 2 Maddesine köre, İspaniya “bir ve bölünmez”, aynı vaqıtta “terkibine kirgen regionlar ve milletler içün muhtariyet aqqını qabul ete ve kafalet bere”.

İspaniyanıñ Anayasasına köre, tarihiy toplulıqlar (milletler), ve başqa regionlar öz isteklerine köre muhtar salâhiyet almaq imkânını bere.

Şimdiki künde İspaniya 17 Muhtar toplulıqtan ibaret, şu cümlede Seut, Melilya şeerleri, olarnıñ Muhtariyet aqqında nizamnameleri olarğa “Muhtar şeer” statusını bere.

Regional Toplulıqnıñ Muhtariyeti aqqında Nizamname onıñ esas tesis vesiqası ola, regionnıñ Anayasası kibi.

Uquq noqtai nazarından, İspaniyada Muhtar Toplulıqlarnıñ statusı teñdir.

Ülkeniñ siyasiy ayatında ve vesiqalarda nacionalidad historica kibi añlam bar, onı tarihiy millet tercime etmege mümkün. Nacionalidad historica, içtimaiy, til, medeniy özgünlikke saip olğan Muhtar Regional Toplılıqlarğa dair qullanıla. Ondan ğayrı, Kataloniya Muhtriyeti aqqında yañı Nizamnamesine köre, Nacionalidad historica añlamı Nasion (Millet) añlamına deñiştirildi ve kataloniyalılar böyleliknen Millet statusına saip oldılar.

Şimdiki vaqıtta Nacionalidad historica statusı İspaniyanıñ 7 Muhtar Regional Toplulıqqa berildi: Andalusiya (1981 s. ve 2006 s.), Aragon (1996 s.), Kanar adaları (1996 s.), Kataloniya (1979 s. ve 2006 s.), Valensiya Toplulığı (2006 s.), Galisiya (1981 s.), Baskler Ülkesi (1979 s.).

İspaniyada til meseleleriniñ çezilmesi

İspanca – bütün İspaniyanıñ resmiy tili. Episi ispaniyalılar onı bilmek kerekler ve onı qullanmağa aqları bar. İspancağa kastellâno de deyler, çünki başta bu til ülkeniñ merkeziy regionı Kastiliyanıñ tili edi. İspaniyada qullanılğan başqa tiller Regional Muhtar Toplulıqlarda olarnıñ Nizamnamelerine köre, resmiy sayılalar.

On yedi Muhtar Regional Toplulıqtan altı muhtariyetniñ, kastellânonen (ispancanen) bir sırada ekinci resmiy tilli bar, Kataloniyada resmiy til statusı üç tilge berildi: ispanca, katalonca ve arancağa.

Kataloniyada ispanca, katalonca ve arancanıñ ögretilmesi oquv planlarında aynı seviyede yer almaqta. Bu tiller oqutuv tilleri olaraq mektepten evel, mektep, universitet tasil sistemalarında qullanıla, Qırım içün bu pek aktualdir.

İspaniya Anayasasında merkeziy ve regional akimiyetniñ salâhiyeti bölüngen, regionlar ve merkez arasında teñ munasebetler teminlengen. Anayasağa köre, episi muhtariyetlerge Milliy parlamentte qanuncılıq teşebbüsi aqqı berile.

Regional parlamentlerniñ qabul etken qanun leyhaları İspaniya parlamentiniñ eki palatası – Deputatlar kongressi ve Senat tarafından baqıla. Olar qabul etile ya da etilmey bileler.

İspaniyağa ziyaret ve İspaniyanıñ tecribesi Qırım ve Ukraina deputatları içün Ukraina ve Qırım parlamentleri deputları arasında munesebetler, qanuncılıq teşebbüsi, muhtariyetniñ salâhiyeti, milliy ve til sualleri saasında pek faydalı oldı.

Safure KACAMETOVA