Spektakl

Bir qaç ay evelsi qırımlılar qırımtatar folklorını: halq yırlarını toplauv ceryanı aqqında ‘Melem’ adlı acayip vesiqalı filimni seyir ettiler (bu aqta biz 25-inci sanda yazğan edik). Bugün filmniñ süjeti ve onıñ müelliflerinde tafsilâtlıca toqtalmaq ister edik. 

 

Filmni daa 2013 senesi küzde çıqarıp başladılar. Lâkin ülkede yüz bergen vaziyet sebebinden çekimlerni bir qaç vaqıtqa toqtattılar. 2014 senesi baarde çekimlerni devam ettiler, aprelniñ soñunda ise film azır edi. Onı mayısnıñ başında Lvovda, ‘Lvov flügerlerı’ festivalinde taqdim ettiler, film seyircilerde eyi teesuratlar qaldırdı ve yerli matbuatta musbet fikirler qazandı. Elbette, taaciplenecek şey yoq ki, filmni öz işini bilgen insanlar meydanğa ketirdi: meşur qırımlı icracı, oquyıcılarımızğa yahşı tanış olğan Elvira Sarıhalil, onıñ ağası operator Ernes Sarıhalil ve rejissör Dinara Ahtemova. 

Qırımtatar halqınıñ tarihında olğan facialı saifeler sanatta da izlerini qaldırdı. Malüm olğanı kibi, sanat erbaplarınıñ büyük nesili keçmişni ğayrıdan canlandırmağa başladı ve bu işte bayağı muvafaqiyetler qazandı. Amma büyük nesil vekilleri ebediy degiller. Şunıñ içün medeniyetimizni saqlav ve arttıruv vazifesi genç istidatlı artistleri, yazıcıları, şairleri ve ressamlarnıñ boynuna yüklene. Olar da bu mesuliyetli vazifeni muvafaqiyetnen becermekteler. 
 

Elvira Sarıhalil aqqında soñki yılları bayağı yazılıp aytılğandır. Şunıñ içün o aqqında qısqadan hatırlatayım. İstidatlı icracı olğanından ğayrı Elvira hanım qırımtatar folklorını toplağan bir insandır. O, Qırımnı kezinip, eski qırımtatar halq yırlarını aqlında tutqan, büyük nesil vekilleri ile körüşe. Bu yırlarnı o, özcesine başqaca icra ete, yırğa özünden bir şeyler qoşa, ve neticede yır da başqaca yañğıray. Bu hususiyeti ile em de, elbette, öz misilsiz davuşı ile Elvira hanım özüne şan-şuret qazanğandır. 
 

Muvafaqiyetli çıqışlardan soñ, Elvira Sarıhalilniñ öz icadiy faaliyetinde oğraşqan er şeyi ile adamlarnen paylaşmaq fikri doğdı. ‘Melem’ vesiqalı filmi de şu fikirni yerine ketirmege yardım etti. ‘Film vastası ile men yırlarnıñ ağız ağızdan keçmesiniñ muimligi aqqında fikirlerimni ifade etem. Yırcılar ola bile, em de medeniyet taşıyıcıları da ola bile. Men içün film qaramanlarınıñ ikâyeleri, başından neler keçirgenleri ve halq yırlarını aqıllarında nasıl qaldırğanları emiyetlidir’, – dey o.  

‘Video janrında küçlerini sınamaq da tamam bu kibi filmden başlamaq doğrudır dep tüşünem’, — degen fikirde Dinara hanım.  

Böyle filmni meydanğa ketirüv ğayesi Kezlevde ötkerilgen ‘Tolerantlıq sanatı’ festivalinde peyda oldı, anda Elvira Sarıhalil baş sanada  çıqışta bulundı. 
 

‘Anda onı nevbetteki sefer eşitip, onıñ halq yırlarını toplağanı aqqında bir ikâye çıqarmaq kerektir  dep tüşündim. Resimler öz özünden başımda peyda oldılar, ve artıq o vaqıtta film mıtlaq olacağını añladım’, – dep paylaştı Dinara Ahtemova.

Filmniñ rejissörı ve icracısınıñ ğayelerini, Elviranıñ egiz ağası, operator Ernes Sarıhalil kerçekleştirgendir. Zenaat boyunca o, alet quruvınıñ müendisidir, konstruktordır. Lâkin zenaat ve icad arasında seçkende o, soñkisinde toqtaldı. Ernes bey aynı zamanda ‘BİZ’ teatr-studiyasında aktörlıq ustalığınen oğraşmaqta. 
 

‘Bu dersler duyğularnı, dünyanıñ menimselmesini zenginleştirdiler, ve bus-bütün icad dünyasına çekip aldılar’, – dey operator. 

Ernes beyniñ bildirgenine köre, ‘Melem’ filmi apansız peyda olmağandır, çünki o endi çoqtan berli vesiqalı kinonıñ, qısqa metrajlıqnıñ meydanğa ketirilmesi aqqında tüşüne eken. 

‘Baqıp başlağan stsenariylerimiz bile bar edi.  Bir añ içinde vaziyet öyle aylandı ki, bu iş üzerinde bir qaç insan tüşünip başladı’, — dep haber etti operator. 
 

‘Dinara eski yırlarnı toplav ceryanı nasıl taqdim etilecegini tasavur etti. İstidatlı rejissör olaraq o, filmniñ folklornı toplav kibi esas ğayesini saqlamaq içün sanalaştırmağa tam professionallik ile yanaştı. Ernes ağam ise, filmni çıqaruv vastasınen araştıruv vaqtında alımnı ifade etmekte’, — dey Elvira Sarıhalil.  

Filmniñ süjeti eski halq yırlarını bilgen insanlarnı ziyaret etüv, ekspertlerniñ izaatları ve yırcınıñ keçmiş mirasını saqlav hususında şahsiy tüşünceleri esasında qurulğandır. Filmde Elvira hanımnıñ fikirleri beş qısımda taqdim etilgenler. Çekimler şeer, ev, aşhanede qave pişirilgende ve aynı zamanda tabiatta keçirildiler. Bütün bu epizodlar evel tasvir etilgen kadrlarnı birleştireler ve filmni mucizeli bir tarzda bir bütünlikke çevirgen  bir esas olıp kelmekte. Ve, elbette, yırcınıñ özü bildirgen fikirlerini diñlemek meraqlıdır. 
 

Filmniñ qaramanları – yalı boyu köylerinde yaşağan esli-başlı qırımtatarlardır ve Elvira hanımnıñ özü, o, folklorımıznıñ sırlarını bilgen insanlarnı ziyaret etmekte. 
 

Osman ağa Qadır Ali oğlu, Tuvaq köyüniñ sakinidir, bu köy er daim eski yırlarnı icra etken istidatlı icracılarınen meşur edi.  Söz kelimi, Elvira ve Ernesniñ babası Marlen bey de doğma aynı şu köydendir. Osman ağa halq folklorını yahşı bile ve büyük vatanperverdir. Yaqında o köyü aqqında kitap yazdı. Refiqası Sıdıqa aptenen beraberlikte olar musafirlerni küleryüzlü qarşılaylar. Subetimiz raat-raat, yalı boylülerniñ samimiy musafirçenligi muitinde keçe. Operator öz işini bilip, saiplerniñ, güzelligi ve baqımlılığı ile ayrette qaldırğan, dülber bağçasını kamera obyektivi ile qavrap ala. Filmniñ bu qısmınıñ soñunda ev saibi ve musafir beraberlikte samimiy halq yırını icra eteler. Film devamında Qırımda meşur etno-muzıkolog Lenur Asanovnıñ izaatları berile. Oña köre, insan sevgen yırı ya da nağmesini icra etkende, o, tabiiy bir sebeplerden onı tam bir şekilde icra etip olamay. Er bir icracı añlamaq kerek ki, o da sokompozitor olıp qala. Folklor muzıkasınıñ eñ muim terkibiy qısmı – onıñ ağzaviy şekilde icra etüviniñ usulıdır. Şunıñ içün, muzıkanı ağzaviy şekilde başqasına teslim etmek imkânı olğanı qadar, halq yırları da yaşarlar. 

 

Soñra müellifler Tuvaq köyüniñ sakini, Resmiye Yagiç Çolahay qızını ziyaret eteler. ‘Geceler, uzun geceler’ yırınen Elvira hanımnı tamam o tanış etti. Bu yırnen Elvira hanım bıltır Meydan FM konkursında şan-şuret qazanğandır. 

Eñ soñunda Elvira hanım Quru Ozen köyüniñ sakini Dilâra Qurtseit qızında musafir oldı. Bu yerde ekspert, frenkistanlı rejissör Vinsent Munnıñ izaatları aqqında bir qaç söz aytmaq kerek. Dünyada o, folklor muzıkasını toplağan ve şu malümatlar boyunca qısqa zarisovkalar çıqarğan rejissör olaraq bellidir. Filmde onıñ qırımtatarlarnıñ yırları aqqında film meydanğa ketirilmezden evel bildirgen fikirleri berilgeni aqqında aytmaq kerek. Lâkin o da müellifler öglerine qoyğan vazifelerniñ emiyetini qayd ete. Hususan, o, bu yırlar  halqınıñ taqdiri ile bağlı olğanı ve halqınıñ hatırasında daa çoq yaşaycağı aqqında fikirlerini bildirdi. 
 

Elvira hanımnıñ icadınen bayağı yaqın tanışım. Diger eki müelliflerge ise, böyle yaqından birinci sefer rastkeldim. Dinara hanım munasebette bulunğanda maqsadlarına yonelgen, ayat maqsadını bilgen , ve ögüne büyük vazifeler qoyğan insan olıp körüne. O, sana sanatı saasında teren bilgilerge saiptir. Aynı zamanda meni onıñ professional şekilde icra etilgen fotoları taaciplendirdi. 

Ernes bey içün bu iş birinci degildir. O ATR telekanalınıñ seyircilerine ‘Meydan FM’ konkursında iştirak etken, eki videoklipniñ operator ve rejissörı olaraq bellidir. ‘Melem’ filmndeki renkli kadrlar – zengin hayalperest operatornıñ qazançıdır. 

Maqalemni ne içün ‘Spektakl’ dep adlandırdım? Filmniñ taqdimnamesi kontsertnen beraber teatr-studiyanıñ qıntavlı salonında olıp keçti. Muit tuvğan ve yaqın bir şeyge azırlay edi. Böyle aqşamlarnı ziyaret etmege sevem. Özüni sanki öz evinde duyasın, bu yerniñ bir hayırhaq muiti bar. Merasim alıp barıcısı, aqşamnı açıp, qısqadan ‘Melem’ filmi aqqında ikâye etti.  Filmni seyirciler büyük meraqnen qabul ettiler. Videoişke büyük miqdarda hayırhaq izaatlarnen seslendiler. Taqdimnameden soñra Elvira hanımnıñ kontserti ötkerildi. Bu aqşam o pek şen edi, ve seyircilerge bazı tanış olğan yırlarnı yañı qızğın tarzda icra etti. Er bir çıqışını seyirciler duyğular taşqınlığınen qarşıladılar. Salonda oyle bir qızğın muit bar edi ki, kontsert bitken soñ bile, esasen filmni meydanğa ketirgenlerniñ aqrandaşları olğan seyirciler daa çoq vaqıt devamında darqalmağa istemediler, ve aqiqiy fotosessiya teşkil ettiler. Er biri aqşam qaramanlarınen foto çıqarmaq istey edi. Elvira hanım, elbette, sanağa rejissör Dinara hanımnı ve operator Ernes beyni davet etti. Ve bu fotosessiya daa 15 daqqa qadar devam etti. Soñra ise seyirciler daa çoq vaqıt devamında aqşam hususında fikirlerine paylaştılar. 
 

Bunı episini közetkende, meni böyle istidatlı yaşlarımız bar olğanından sebep ğurur duyğusı sarıp aldı! Ana toprağımızda abadanlaşmamıznıñ episi qıyınlıqlarına baqmadan, gençlerimiz doğru yaşağanınen ayrette qaldım. Ana-babalarımız Vatanlarına ne qadar zor irişkenlerini bilip, yaşlarımız sanatta, ilimde, tehnikada yüksek maqsatlarğa yetmege ıntılalar. Ve bir çoq konkurslarda yaşlarımız ğalip çıqa ve böylece milletimizge şan-şuret ketire!   Men sanki alâ şekilde qoyulğan bir spektaklde bulundım. Ve asılında aytmaq ister edim, böyle emiyetli vaqialarnıñ daa keniş reklaması olmalı. Ve böyle vaqialarda, ekinci künü onı keniş cemiyetke yetkizmek içün,  televideniye operatorları olmalı. Bundan da ğayrı, doğru qoyulğan reklaması olsa, böyle taqdimname bizim milliy teatrimizde keçirilmek mumkün edi. Sözlerimni isabatlamaq içün, yazda Ukrainada sıq-sıq ötkerilgen etnofestivallerinden birini öz közü ile körgen bir insannıñ fikirlerini bildirmek isteyim: ‘İyülde, İvano-Frankovsk vilâyetinde Unij köyünde ötkerilgen Artpole festivalinde Dinara Ahtemovanıñ ‘Melem’ qısqa   metrajlı, vesiqalı tetqıqat filmi numayış etildi. Film meşur ukrain ve avropalı dokumentalistlerniñ vesiqalı filmlerini baquv programmasınıñ iştirakçısı oldı. Film, qırımtatarlarnıñ medeniyeti ile bağlı olğan er şeyi kibi, festival seyircileri tarafından samimiyetle qarşılandı.

Seyirciler Elvira Sarıhalilniñ icadı hususında  minnetdarlıq ve ayret sözlerini bildirdiler. Bir çoqları qayd ettiler ki, bu film qırımtatar medeniyetiniñ inkişaf etmesinden ğayrı, bütün Ukraina sakinleriniñ medeniyetimiz ile tanış olması içün de ğayet emiyetlidir. Film numayışından soñ, seyirciler ‘Haytarma’ ve ‘Tım-tımnı’ oynadılar’. İşte festivalni öz közünen körgen insandan mına böyle hoş haber eşitmege imkânım oldı. Film müelliflerine ise ‘Çoq sağ oluñız!’ demek ister edik. Bu yonelişte ilk adım atıldı. Ve Allah sizge büyük icadiy muvafaqiyetler bağışlasın! Eñ soñunda Elvira hanımnıñ icadiy faaliyetini tasvir etken bir şaqa dostane şiirçik aytmaq ister edim. Şiirniñ adı ‘Muzıkalı yayın’.