2010 senesi 4 sentâbr künü Qırım Muhtar Cümhüriyetini, Daniya parlamentiniñ tış siyaset meseleleri boyunca Komitetiniñ reisi, Yeva Kyer Hansen hanımı yolbaşçılığında, Daniya parlamentiniñ vekilleri resmiy şekilde ziyaret ettiler.
Daniya vekilleri sırasına nevbettekiler kirgenler: Daniya tış işleriniñ sabıq naziri Mogens Lükketoft, Liberallar fırqasınıñ azası Mikael Ostrup Yensen, Sotsial-demokratlar fırqasınıñ azası Pol Andersen, Sotsial halq fırqasınıñ azası Holger Nilsen, Daniya MİD-niñ Devlet Kâtibi, nazirniñ birinci muavini Mikael Zilmer-Yons, Daniya Parlamentiniñ Kâtiplik vekilleri Yeva Esmarh ve Şarlotte Faber, Daniya MİD-niñ temsilcisi Torsten Kolbi Nilsen. Daniya parlament vekillerini Ukrainada Daniya Qırallığınıñ Fevqulâde ve Murahhas Elçisi Mikael Borg-Hansen ve Daniya Qırallığı Elçiliginiñ imaye meseleleri boyunca Attaşesi Ove Bak Hansen.
Bahçasarayda, Zıncırlı medrese tarihiy kompleksiniñ meydanında ötkerilgen körüşüvde qırımtatar halqınıñ Meclisi Meclis Reisi, Ukrainanıñ halq deputatı Mustafa Cemilev, Meclis Reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov, Meclisniñ tış munasebetleri bölüginiñ rehberi Ali Hamzin ve Meclis azası, Bahçasaray regional meclisiniñ reisi Ahtem Çiygöz ile temsil etilgen edi.
Subet başında Meclis Reisi Mustafa Cemilev musafirlerge körüşüv olıp keçken yer aqqında qısqadan tarif etti. ‘Körüşüvimiz olıp keçken meydanı qırımtatarlar içün emiyetli bir yerdir. Han-Sarayğa köçmezden evel, Qırım Hanlığınıñ vekiller rezidentsiyası mında yerleşe edi, bu yerde qırım hanlarınıñ mezarları bulunmaqta, 1500 senesi Avropanıñ birinci üniversitetlerinden biri – Zıncırlı medrese açılğan edi, XX asırnıñ başında türkiy dünyanıñ ulu maarifçisi İsmail Gasprinskiy bu yerde yañı usullı qırımtatar mektebine temel qoydı, şu mektepniñ mezunları soñradan qırımtatar ziyalılarınıñ esasını teşkil ettiler. 1944 senesi 18 mayısta qırımtatar halqınıñ sürgün etilmesinden soñra, qırımtatarlar içün muqaddes bu yerde memurlar psihonevrologik dispanserni yerleştirdiler, orta asırlar medeniyetiniñ abideleri berbat etildi, mezarlar aramlandı, İsmail Gasprinskiyniñ mezarı yerinde ise domuz fermasinı qurdılar.
Tek şimdi, onlarca yıllar keçken soñ, vatanğa qaytqan soñ, biz yavaş-yavaş bir zamanlari kommunistik rejim tarafından berbat etilgen tarihiy hatıramıznı yañıdan tikleymiz’, — dep qayd etti Meclis Reisi.
Soñra Meclis Reisi Mustafa Cemilev Daniya parlamentiniñ azalarını Meclis ve qırımtatar halqınıñ Qurultay strukturası ile, qırımtatarlarnıñ kendini idare etüv milliy organlarını – regional ve yerli meclislerini, saylamasınıñ demokratik protsedurası ve iş sisteması ile tanış etti. ‘Ukrain Devleti uzun zaman Meclisni qırımtatar halqınıñ temsilci organı olaraq qabul etmedi, — dep devam etti Mustafa Cemilev, — 1999 senesi ise, Prezident Leonid Kuçmanıñ Emiri ile Ukraina Prezidenti yanında qırımtatar halqınıñ temsilcileri Şurasını teşkil etti, onıñ terkibine Meclis azaları kirsetildi, bu husus qırımtatarlar ve merkeziy akimiyet arasında qırımtatarlarnıñ avdeti, yerleşmesi ve aq-uquqlarını yanıdan tiklenüvi ile bağlı meseleleri boyunca iş birligi ve munasebetlerini alıp baruvğa imkân yarattı’.
‘Ukraina Prezidenti olaraq Viktor Yanukoviç saylanğan soñ, vaziyet deñişti, — dep devam etti Mustafa Cemilev, — 2010 senesi 26 avgustqa ait Ukraina Prezidentiniñ Emirine binayen Ukraina Prezidenti yanındaki qırımtatar halqınıñ temsilciler Şurası yañıdan şekillendi. Aynı zamanda Şuranı şekillendirüv printsipi radikal şekilde deñişti, yani qırımtatarlarnıñ kendi temsilcilerini vekil olaraq çıqaruv printsipi deñişti, onıñ terkibi yerine tayinlev printsipi keldi, oña köre bu Şuranı qırımtatar halqını, şahsen, vekâletli bir organ olaraq saymaq mümkün degil edi.
Qırım ve Ukrainada künümizdeki içtimaiy-siyasiy vaziyetni aydınlataraq, Mustafa Cemilev daniyali parlamentariylerniñ diqqatını, yañı akimiyet kelgen soñ, Qırımda devlet idare organlarında qırımtatarlar kadrlarnıñ temsilciligi birden eksilgenine celp etti.
‘Bu ve çoq diger ceryanlar, dep qayd etti Mustafa Cemilev, bizni qırımtatar halqınıñ kelecegi içün delilli şekilde qasevet ettire. Aynı zamanda akimiyetniñ qırımtatarlarnıñ avdeti, yerleşmesi ve aq-uquqlarını yanñıdan tiklenüvi ile bağlı meselelerge böyle davranışı halqara cemaat tarafından diqqatsız qalması mümkün degil. Şunıñ içün biz halqara teşkilâtlar egidası altında qırımtatarlarnıñ Vatanında aq-uquqları yañıdan tiklenilüvi, onıñ havfsızlığını temin etilüvi ve Ukrainada inkişaf etmesiniñ kefaleti boyunca Halqara forumnıñ keçirilmesiniñ zarurlığı teşebbüsi ile ögge çıqtıq’.
Daniya Parlamentiniñ tış siyaseti meseleleri boyunca Komitetiniñ yolbaşçısı Yeva Kyer Hansen qayd etti ki, daniyalı delegatsiya Meclis rehberligi ile körüşmeleri ketişatında muzakere etilgen mevzularğa büyük emiyet bermekte, çünki onıñ Ukrainanı ziyaret etmeleriniñ esas maqsatlarından biri qırımtatar halqınıñ vaziyetini ögrenmesidir.
Öz nevbetinde Daniyanıñ tış işleriniñ sabıq naziri Mogens Lükketoft qayd etti ki, daniyalı siyasetçiligi qırımtatarlarnıñ facialı tarihinden bir çoq faktları aqqında, şu cümleden 1944 senesiniñ sürgünligi ile bağlı faktlar aqqında da haberdar ekenler, bundan soñ o, Meclis rehberligine nevbetteki sual ile muracaat etti: ‘Deportatsiya nasıldır devletler tarafından genotsid aktı olaraq tanılğanı aqqında resmiy şekilde bildirüvler yapıldımı ve sürgünlik qurbanları ve olarnıñ nesillerine maddiy kompensatsiya hususında qarar qabul etildimi?’
Lükketoft bey ve onıñ zenaatdaşlarınıñ suallerine Meclis Reisiniñ birinci muavini Refat Çubarov tafsilâtlı cevaplar berdi, o subetdeşlerini SSR-niñ soñki yılları ve Ukraina mustaqilliginiñ ilân etilmesinden soñra qırımtatar meselesi çezilmesiniñ esas devirleri ile tanış etti. ‘SSR-niñ darqalması arfesinde, 1989 senesi, SSSR Yuqarı Şurasınıñ Deklaratsiyası qabul etildi, oña köre bütün total sürgünler qanunsız ve cinayet olaraq tanıldılar, lâkin sürgün etilgenlerniñ restitutsiyası, avdeti, kompensatsiyası ve aq-uquqlarını yañıdan tiklenilüvi ile bağlı meselelerni nezaret etken iç bir qanun qabul etilmedi’, — dedi Çubarov. Sovet akimiyetiniñ soñki yılları, SSSR ükümetinde Devlet komissiyası teşkil etildi, o qırımtatarlarnıñ avdeti meselelerini çezip başladı. Ve şu komissiyanıñ azası olaraq, men qayd etmek ister edim ki, komissiyanıñ faaliyeti tek insanlarnıñ qaytması ile bağlı, ameliy suallerniñ çezilmesinen sıñırlana edi. SSSR darqalğan soñ, mustaqil Ukraina, qırımtatarlarnıñ avdeti ile alâqalı ameliy meselelerniñ çezilmesini devam etti, lâkin mustaqillik vaqtında da qırımtatar meselesiniñ siyasiy-uquqiy aspektleriniñ çezilmesine, şu cümleden cinayet sürgünlikni genotsid olaraq qabul etilmesine yonelgen, iç bir qanuniy akt qabul etilmedi’.
Cevapnı devam eterek, Refat Çubarov Mustafa Cemilev ile birlikte işlep çıqarğan ‘Milliy alâmetke köre sürgün etilgen, şahslarnıñ uquqlarını yañıdan tiklenilüvi aqqında’ Ukraina qanuniy proektini de añıp keçti, bu aqta söylegende o, 2004 senesi şu qanuniy proektke zaruriy 226 deputat yerine 380 deputat kendi reylerini berdiler, lâkin Ukraina Prezidenti Leonid Kuçma oña yasaq qoydı. ‘Bügün bir çoq ukrain siyasetçileri qırımtatar meselesini, onlarca yıllar sürgünlikten soñra, kendi Vatanına qaytqan, bir bütün halqnıñ uquqlarını tiklev meselesini kibi kompleks tarzda çezmege azır degiller, daa doğrusı istemeyler. Buña, qırımtatar halqınıñ uquqlarını qanuniy şekilde temin etmesiniñ zaruriyeti boyunca er angi teşebbüslerimizge qol tutmaq isteksizligi, sıq allarda qarşı çıqmaları esaslanmaqta. Şunıñ içün, biz halqara teşkilâtlar altında, ilk evelâ Avropa Şurası, Avropa Birligi ve OBSY kibi teşkilâtlar altında Halqara forum aqqında söz yürütemiz, bu forum çerçivesinde Ukraina ile birlikte, qırımtatar halqına dair sovet rejimi tarafından yapılğan genotsid aqibetlerini yoq etüv boyunca effektiv tedbirlerni qabul etilmesiniñ imkânı bardır, — dep yekün çekti Refat Çubarov.
Qırımtatar halqına nisbeten ise, 2005 senesi qırımtatar halqınıñ Qurultayı mahsus Rezolütsiya qabul etti, bu Rezolütsiyağa binayen episi devletlerge, ve ilk evelâ Ukrain devletine, qırımtatar halqınıñ sürgünligini ve onıñ aqibetlerini genotsid olaraq qabul etmek teklif etile – haber etti daniyalı siyasetçilerine Çubarov. Biz sürgünlik aqibetlerini dokumentirlev hususında büyük bir iş alıp baramız, lâkin bügün bu mesele boyunca ukrain siyasetçileri ile añlaşmaq zordır.
Körüşüv ketişatında başqa meseleler de baqıldı, şu cümleden künümizde sürgünlik yerlerinde bulunğan qırımtatarlarnıñ vaziyetine ve Vatanlarına mustaqil tarzda qaytmalarınıñ imkânlarına da diqqat ayırıldı.
Meclis rehberleri yazıqsınuv ile qayd ettiler ki, öz vaqtında Ukrain devletiniñ teşebbüsi ile qabul etilgen Bişkek añlaşması bir çoq taraftan yerine ketirilmedi. Bundan da ğayrı, qırımtatarlarnıñ Özbekistandan çıquv ve Ukrainağa kirüv imkânları ukrain ve özbek memurları tarafından sunniy sıñırlanğanı kibi allar da bellidir.
Kene Halqara forumnıñ ötkerilmesi ğayesine qaytıp, Refat Çubarov daniyalı musafirlerge OBSY, Avropa Şurası, PASE, Avropa Birligi kibi halqara teşkilâtlarnıñ büyük tecribesi ve itibarı qırımtatar halqınıñ uquqlarını yañıdan tiklev meselelerinde Ukrainağa ve onıñ baş siyasetçilerine tesir ete bilgeni aqqında haber etti. ‘Ve biz bu halqara institutsiyalarnıñ bir de biri forumnıñ keçirilmesi teşebbüsi ile ögge çıqar degen ümüttemiz’, — dedi Çubarov.
Körüşüv yekünlengen soñ, Daniya parlamentiniñ deputatlar delegatsiyasınıñ azaları Zıncırlı medreseniñ ve Han-Saraynıñ mahsus itibarğa lâyıq yerlerini ziyaret ettiler.
Qırımtatar halqı Meclisiniñ Matbuat Hızmeti