22 mart künü Brüsselde, Avropa siyasiy tedqiqatlar merkezinde (CEPS), “Qırım: global havfsızlıq lokal barışıqnen bir kelgen yer” adlı “Siyasiy Qırım dialogı” leyhasınıñ taqdimnamesi olıp keçti. Tedbirde tarihçi, etnosiyasetşınas Gulnara BEKİROVA işitrak etti.
“Siyasiy Qırım dialogı” leyhası aqqında tafsilâtlıca tarif etiñiz, ne vaqıt peyda oldı, maqsaları ne.
Endi bir yıldan ziyade “Siyasiy Qırım dialogı” leyhanıñ çerçivesinde Qırım ve Kiyev ekspertleri tarafından Qırımda dialog alıp barıla, onıñ maqsadı – til, topraq, havfsızlıq, etnik gruppalar arasındaki munasebet kibi konflikt doğurğan saalarda siyaset şekillenmessi boyunca teklifler işletip çıqarmaq, yarımadada çıqa bilecek davalarğa yol bermemek içün. Dialognıñ böyle modeli ileride Qırım cemiyetinde ve siyasetinde qullanmaq içün deñevden keçe.
Dialognıñ neticeleri – ameliy teklifler ve davağa yol bermemeniñ shemaları. Leyhanıñ memuriyetligini PATRİR Halqara tınçlıqyapma institutı becere, paranı ise Finlândiyanıñ Tış işler nazirligi bere. Leyhanıñ rehberleri – Denis Matveyev ve Nataliya Mirimanova.
Dediñiz ki, leyha endi bir yıldan ziyade çalişmaqt, amma, añlağanıma köre, bu taqdimname – cemaat ögünde birinci tedbir.
Aqiqaten de, öyledir. Bir yıl evelsi biz – ekspertler gruppası – birinci kere Brüsselde Qırımnıñ aktual meselelerni muzakere etmek içün körüştik. Böyle etip, ekspertlerniñ “Brüssel gruppası” peyda oldı, bu gruppa Qırımda, Kiyevde toplaşqan edi, endi ise Brüsselde – leyhanı taqdim etmek içün. Şimdige qadar dialog körüşüvleri konfedentsial tarzda keçe ediler. Şaşılacaq bir şey yoq. Bazıda KİV’sız keçken qonuşmalar daa da semereli keçeler. “Sakin diplomatiya” strategiyası daa da effektiv ola.
Ne içün birinci taqdimname Brüsselde keçirildi?
Brüsselge Avropa paytahtı deyler. Ebet, tek eñ dülber şeerlerden biri olğanı içün degil de, bu yerde Avropa Birliginiñ ştabı , NATO ofisi, Ğarbiy Avropa ülkeler birliginiñ kâtibligi ve Avropa Birliginiñ yüksek seviye qurumları yerleşe.
Avropa Birliginiñ merkezinde, Avropanıñ ortasında Qırım aqqında aytılğanı, pek pozitiv körüne. Ukraina Avropanıñ büyük bir qısmını qaplap ala, onıñ dülber qısımlarından biri Qırım; Ukraina Avropa birliginiñ azası olmaq kerek.
Taqdimnamede kim iştirak etti? Nasıl mezvular taqdim etildi?
Taqdimnameni Avropa siyasiy tedqiqatlar merkeziniñ Şarq Avropa boyunca belli ekspert Maykl Emerson açtı. Qırım ve Kiyevden ekspertler de iştirak ettiler.
“Qırımda til siyaseti: ukrainlaşma, ruslaşma, integratsiya ya da segregatsiya?” mevzusı Yuliya Tişçnko, Yusuf Kürkçi ve Andrey Nikiforov tarafından açıqlandı.
“Qırımda topraq ve etnikara munasebetler” mevzusını Gulnara Bekirova, Vladimir Polişçuk ve İgor Semivolos taqdim ettiler.
“Qırım Muhtar Cumhuriyeti: tartışılğan format” mevzu boyunca farqlı pozitsiyalar Lilâ Bucurova, Andrey Klimenko ve Andrey Nikiforovnıñ çıqışlrında seslendirildi.
Natalâ Belitser ve Sergey Kulik “Qırımda lokal tınçlıq ve global havfsızlıq” mevzu boyunca öz fikirlerini bildirdiler.
Siziñ çıqışıñız ne aqqında edi?
Menim maruzam tarihiy retrospektivada Qırımdaki topraq meselesine bağışlanğan edi. Esas tezis: Qırım toprağı qırımtatar halqı içün pek müim simvolik mananı taşıy. Bu, tek insanlar yaşağan yeri degil. Qırım toprağı qırımtatarlar içün – halqnıñ şekillengen, devletçiligi olğan, qaytmağa ıntılğan yekâne vatanıdır. Böyleliknen, milliy menlikniñ müim bir segmentidir, ve, Qırımda topraq meselesiniñ zemaneviy çezilüvi aqqında söz yürsetkende, bu hususiyetni de köz ögüne almaq kerek.
Mutehassıslar, avropa memurları, diplomatlar taqdimname ile meraqlandılarmı?
Taqdimname Avropa qurumları mutehassıslarnıñ ve Ukraina boyunca ekspertlerniñ diqqatını celp etti. Taqdimnamede Avropa Birliginiñ esas qurumlarınıñ vekilleri iştirak ettiler – Avropa tış faaliyetiniñ hızmeti, Avropa komissiyası, Avropa parlamenti, Avropa şurası, Büyük Britaniyanıñ Tış işler nazirligi, Türkiye, Macaristan, Finlândiya, Ukrainanıñ Avropa Birligindeki daimiy Missiyalarnıñ vekilleri.
Ondan da ğayrı, taqdimnamede QMC Nazirler şurası Naziriniñ muavini, Şuranıñ İşleri idareciliginiñ İnformatsion siyasetiniñ baş idareciliginiñ başı Andrey Demartino ve QMC Nazirler şurasınıñ yanındaki Ekspert-talil şurasınıñ reisi, siyasetşınas Aleksandr Formançuk.
Ekspertlerniñ “Brüssel gruppası”nıñ terkibine farqlı fikirlerde olğan insanlarnıñ kirmesi özüne diqqat celp ete. Bu sebepten ağırlıqlar peyda olmaymı?
“Siyasiy Qırım dialogı”nıñ hususiyetlerinden biri – Qırımnıñ er davalı meselesiniñ muzakeresinde farqlı saalardan nufuzlı vekiller, farqlı fikirli taraflarnıñ vekilleri işitrak etmeli. Er mevzu dialognıñ vazifesi – Qırım ealisiniñ er etnik, diniy, til ve başqa gruppaları içün er keskin sual boyunca kelişken platforma işletip çıqarmaq. Teklif etilgen platformalar tedqiq etileler ve muzakerege çıqarılalar. Dialognıñ muvafaqiyetli olmasına tış moderatorlarnıñ – sabıq Sovetler ülkelerniñ davalı yerlerinde tınçlıqyaratuv leyhalarında iştirak etüv tecribeleri olğan başqa ülkelerden bağımsız ekspertlerniñ bulunması tesir ete.
Ağırlıqlarğa kelgende ise… Eksperlerniñ işi – konfliktlerni çoqlaştırılmaq degil de, davalardan çıqma yollarını bulmaq. Maqsadımız bir – Qırım güllemek ve tınç qalmaq kerek.
Sübetleşti Nariman CELÂL