Bir taraftan gagauzlarnı ekinci yerge qoyğan moldova-romaniya “devletçileri” qoyulsa, diger tarafqa – gagauzlarnı “ekinci derece” millet sayğan ukrain “devletçileri”, ep bir “ayneci” moldova-romaniyalılar “sakin” ukrainlerge baqqanda o qadar “ayneci” degiller.
Muhtariyetniñ akimiyeti bakalavr diplomından devlet tili ve edebiyatı fenini alıp taşlamaq teşebbüsine Avropa Şurasınıñ Parlament assambleyasında Moldova delegatsiyasınıñ yolbaşçısı Liberal partiyasından parlament deputatı Anna Gutsu “… Biz gagauzlarğa medeniy degil de, territorial muhtariyet berdik” dedi (http://moldnews.md/rus/news/39322).
Amma gagauzlarğa berildi degil de, gagauzlar özleri tınçlıqseverliklerni köstererek ve milletlerara davalarnı toqtatmaq maqsadı ile 1994 senesi öz bağımsızlığından red etip, Moldova terkibinde muhtariyet almağa razı oldılar.
Böyle siyasiy ve tarihiy “ögüt” tek Moldova romaniyalılarına degil de, qomşu Ukrainağa bermek mümkün, anda 50 biñ gagauz yaşamaqta ve Ukraina Havfsızlıq hızmeti, Moldova SİB’inen işbirlik tutıp, sovet KGB yolunen kete.
Endi belli olğanı kibi, UHH’niñ 26.03.2011 s. qararına köre, Komrat şeerinde (Gagauziya, Moldova) “Gagauz yeri” gazetasınıñ muarriri Leonid Dobrovğa 5 yılğa Ukrainağa kirmege yasaq etildi, sebebi añlatılmadı. Öyle qarar SİB’niñ “Meridian-info” internet-saytında peyda olğan “Ukraina Havfsızlıq Hızmeti Ukrainada territoriyasında gagauz muhtariyetini qurmağa bermez” adlı maqaleden soñ çıqarıldı.
Şimdi, Gagauziyada nevbetteki til davasından soñ, Moldova yolbaşçılarnıñ episi bir Gagauziyada yaşağan Moldova vatandaşı olğan gagauznıñ Ukrainağa kirüviniñ yasaq etilmesi meselesini ne içün körmemezlikke alğanları endi añlaşıla (… çünki o, “bizimki degil”, “yabancı”, “separatistlerden”).
Halqara uquqiy teşkilâtları da bir şey “körmey”, çünki Ğarp içün 50 millionlıq Ukraina bir gagauzdan da qıymetlidir.
Gagauziya başkanı Mihail Formuzal ve “Bir Gagauziya” içtimaiy areketniñ lideri Födor Gagauz ağımdaki seneniñ iyül ayında milliy havfsızlıq ve mudafaa sualleri boyunca Ukraina Yuqarı Şurasınıñ Komitetiniñ reis muavini Sergey Grinevetskiy Gagauziyağa öz ziyareti vaqtında “Gagauz yeri” gazetası muarririniñ meselesi aqqında bir söz bile aytmadı, çünki bu “yasaqlı” siyasiy meseleniñ faydası yoq, tek “masraflar”. 1982-85 seneleri de aynı olğan edi, yaş gagauzlar mekteplerinde ana tilini ögrenmege talap etkende, “aqiqiy gagauz”lardan iç birisi olarğa destek bermedi.
Ve tamam onıñ içün “Gelgejik” (Odessa) neşriyatında jurnalist Viorel Brınzalnıñ “Ukrainağa qarşı UHH – Moldovağa qarşı SİB?” adlı kitabı azırlandı.
Kitap 1990 senesi 19 avgust – Gagauz cumhuriyeti bağımsızlığınıñ ilân etilmesi kününe bağışlana.
Kitapnıñ baş qaramanları dollar milliarderi, Ukraina Havfsızlıq Hızmetiniñ yolbaşçısı Valeriy Horoşkovskiy ve “Gagauz yeri” gazetasınıñ muarriri, Sovet birligi vaqıtlarınıñ sabıq siyasiy mabüsi Leonid Dobrov.
Hatırlatayıq ki, 2007 senesi Komratta L.Dobrovnıñ “Gagauz yeri abidesi ya da SSCB’ne qarşı KGB” adlı kitabı çıqqan edi. Kitap gagauz milliy areketniñ faal iştirakçilerine dağıtıldı, qalğan bir qaç ekzemplâr 300 dollar fiyatınen Kişinövda “Akademkniga” tükânında satıldı. Bu kitapnı http://gagauzyeri.by.ru/kgb.html saytında baqmağa mümkün.
Bugün çoqusı şubelenmey ki, KGB başqacasına tüşüngenlerge qarşı öz areketlerinen SSCB’ni bozdı ve bugün Ukraina ve Moldovanıñ Havfsızlıq hızmetleri, bir gagauzğa Ukrainağa kirmege yasaq etip, öz ülkeleriniñ bozulmasına yol açalar. Ve tamam onıñ içün bu kitap Ukraina ve Moldova yolbaşçılarını UHH ve SİB hatalarından saqlamaq kerek.
2011 senesi 19 avgust künü Komratnıñ merkeziy meydanında bu kitapnıñ darqatılması planlaştırıla.
Viorel BRINZAL
“Gelgejik” neşriyatınıñ
Matbuat hızmeti
Odessa, iyül 2011