Bir yıl evelsi, 2009 senesi mayısnıñ 19-22 künleri, Aqmescit şeerinde Bütündünya qırımtatar kongressi olıp keçti, ilk defa dünyanıñ farqlı ülkelerinde yaşağan qırımtatar diasporasınıñ temsilcileri ana toprağında öz halqınen birlikte toplaştılar.
Bir yıl keçken soñ bile Qırımtatar halqı Qurultayınıñ 2007 senesi dekabr 9 qararı ile keçirilüvi teşebbüs etilgen Bütündünya qırımtatar kongressiniñ keçirilüv ğayesi ömürge keçirilgenine alâ daa inanılmay. Öyle aytam, çünki kongress keçirilüvinen bağlı bazı ağırlıqlar daa aqılımızda. Söz, añlağanıñız kibi, tehnik, maliye ağırlıqları aqqında degil.
Forum keçirilmezden evel em diasporadaki qırımtatar teşkilâtları, em Qırımda faaliyet köstergen teşkilâtlarğa Bütündüya qırımtatar kongressiniñ maqsadı ve vazifeleri añlatılması boyunca büyük iş keçirildi. Bu iş Kongress azırlanması ve keçirilüvi boyunca teşiliy komitetine vazife olaraq berildi, onıñ terkibine kongress keçirilüvi ğayesine el tutqan episi teşkilâtlarnıñ temsilcileri kirsetildi. Bu printsip – Kongress azırlanması ve keçirilüvinde musaviy iştirak etüv printsipi, tek Kongress işinde teşkilâtlarnıñ faal iştiragine degil de, kongressniñ muvafaqiyetli keçirilüvine sebep oldı.
Qayd etmek kerek ki, bu müim vaqia qırımtatarlarnıñ ayatında devletçilikleriniñ Rusiye imperatorlığı tarafından yoq etilgeninden 226 yıl keçken soñ kerçekleşti. Belli olğanı kibi, qırımtatarlarnıñ ondan soñraki tarihı daimiy facialı vaqialardan teşkil oluna, o vaqıt Rusiye ve Sovet Birliginiñ kommunistik rejiminiñ qabaatı ile halqımız assimilâtsiya etmek ve dünya yüzünden silmek maqsadı ile yoq etilmege başladı. Bu tarihta eñ facialı devir – sovet deviridir, o vaqıt qısqa vaqıt içinde Ekinci cian cenkiniñ başına qadar kommunistler tarfından siyasiy ve icadiy ziyalılarımız, arbiy, iş adamlarımıznıñ büyük qısmı maqsatlı tarzda yoq etildi.
Amma bu devirde eñ facialı qıırımtatar halqınıñ genotsidi oldı, o vaqıt 1944 senesi 18 mayıs künü halqımız bütünley Qırımdan sürgün etildi, ve sürgünlik yerlerinde , Sovet Birliginiñ NKVD mahsus komendant rejimi şartlarında qırımtatarlarnıñ 46,2% elâk oldı. Bu cinayetniñ ağır aqibetleri künümizge qadar tüzetilmediler ve bugün bu munasebet ile halq öz inkişafında büyük qıyınlıqlar çeke.
Tarih östergeni kibi, halqımız XX asırnıñ ekinci yarısında, bu ağır vaziyette, sovet devletinde özüniñ özüniñ aqsız alına baqmadan, sürgünlik yerlerinde ğayrıdan baş kötermege küç tapa. O, Qırımğa qaytmaq içün ve öz milliy aqlarını tiklemek içün kommunistik rejiminen küreşni başladı. Bu küreşte Türkiye, Amerika Qoşma Ştatları, İngiltere ve Almaniyadaki diasporalarımıznıñ qoşqan issesini ayrıca qayd etmek kerek. O vaqıt diasporamız imkânı olğanı qadar bütün areketlerinen Sovet Birliginde qırımtatar milliy küreşine qol tuta edi, demokratik dünya cemaatçılığınıñ diqqatını olarnıñ aqsız vaziyetine celp ete edi. Bunıñ yardımı ile Ğarp demokratiyası ülkelerinde Sovet Birliginde qırımtatar halqınıñ küreşi ile demokratik küçlerniñ birdemlik mevamı pekindi. Bunıñ episi o vaqıttaki eñ müim milly vazifelerinden biriniñ çezilüvine yardımcı oldı – qırımtatar halqı çoqusınıñ Qırımğa qaytuvı.
XX asırnıñ soñunda millet kölemindeki daa bir muvafaqiyet – milliy areket esasında milliy idare sistemasınıñ qurulmasıdır – Qırımtatar halqınıñ Qurultayı, Meclisi, yerli ve regional meclisler. Bugün qırımtatar halqı tarafından demokratik esasında şekillendirgen temsil organları muvafaqiyetli çalışalar, Ukraina akimiyeti ve farqlı halqara qurumlar ve teşkilâtlarda halqınıñ menfatlarını temsil ete ve qorçalaylar.
Bütündünya qırımtatar kongressiniñ keçirilüvi ile biz, ilk defa 12 ülkeden 162 qırımtatar içtimaiy ve içtimaiy-siyasiy teşkilâtlar temsilcileriniñ ğayretlerini toplap ve birleştirip, emiyetli muvafaqiyetke iriştik. Bu vaqia – zemaneviy vaqıtta ögüne çıqqan manialardan keçip olğan halqnıñ milliy areketi inkişafınıñ tabiy hususiyetidir. Bu forumda pek müim vesiqalar qabul etildi — Bütündünya qırımtatar kongressiniñ Deklaratsiyası ve Ukraian Prezidentine, Ukraina yuqarı Şurasına, Birleşken Milletler Teşkilâtına, Avropa Şurasına, Avropa Birligine, Avropada Havfsızlıq ve İşbirlik boyunca Teşkilâtqa Bütündünya qırımtatar kongressiniñ Muracaatı.
Bütündünya qırımtatar kongressiniñ delegatları tarafından qabul etilgen vesiqalarda Ukrainada qırımtatar halqınıñ zemaneviy vaziyeti obyektiv tarzda aks etilgen ve qırımtatar halqınıñ aq-uquqları tiklenilmeis ve teminlevinen bağlı meselelerniñ çezilüvi boyunca esas printsipler tevsiye etilgenler.
Kongress keçirilgen soñ birinci yıl devamında Kongressniñ Koordinatsion Keñeşi azalarınıñ ve Kongress azaları olğan içtimaiy teşkilâtlar temsilcilerniñ ğayretleri birinci sırada turğan meselelerniñ çezilüvine yoñelgen ediler, birinci olaraq, yaşağan yerlerine baqmadan episi qırımtatarlarnıñ faaliyeti koordinatsiyası ve bir birinen bağnıñ pekitilmesine yardım etecek sualler.
Bu munasebet ile, Kongress yolbaşçılığında keçirileyatqan qırımtatar tili yazısınıñ latin urufatına keçirilüvi boyunca işniñ müimligini qayd etmek kerek. Şübesiz, bu vaqia ekâne kommunikativ aleti qurulmasından ğayrı, qırımtatar tiliniñ tiklenilmesi, saqlanılması ve inkişafına büyük isse qoşacaq. Yaqın aylarda latin urufatındaki qırımtatar tiliniñ bir imlâ ve punktuatsiya qaideler kirsetilüvinen nevbetteki adım yaşağan yerlerine baqmadan episi qırımtatarlar içün umummilliy matbuat neşirniñ çıqarılması olur.
Kongressniñ Koordinatsion Keñeşi Kongress azaları olğan içtimaiy teşkilâtlarnen birlikte işletilgen başqa leyhalarnıñ yaqın vaqıtta ömürge keçirilmesi de qırımtatar diasporanıñ öz tarihiy Vatanınen konsolidatsiyasına yardım etecek. Böyle leyhalarnıñ sırasında em Qırımda, em qırımtatarlar yaşağan diger ülkelerde qırımtatar medeniyeti festivalleriniñ, “Küreş”ten sport yarışlarınıñ, yaşlar içün yaz lagerler ve yaş liderler mektepleriniñ teşkil etilmesidir.
Ayrı diqqat umummilliy leyhalarğa ayırıla, olarnıñ arasında Qırımda hatıra muzeylerniñ qurulmasını qayd etmek mümkün, şu cümlede Noman Celebi Cihan ve Cengiz Dağcınıñ faaliyetleri ve miraslarına bağışlanğan muzeyler.
Ebet, qırımtatar halqı aq-uquqlarınıñ tiklenüvinen bağlı areketlerge halqara cemaatçılıq ve halqara teşkilâtlarnıñ celp etilmesine yoñelgen Kongressniñ faaliyeti de pek müimdir. Bu munasebet ile, dünyanıñ farqlı köşelerinde yaşağan Bütündünya qırımtatar kongressi delegatlarına Aqmescitte Bütünqırım matem mitinginde qabul etilgen rezolütsiyağa diqqat etmek kerek. Bu vesiqada Qırımtatar halqınıñ Qurultayı ve bütündünya qırımtatar kongressi delegatlarına öz Vatanında qırımtatar halqınıñ aq-uquqları tiklenüvi, Ukrainada onıñ havfsızlığınıñ teminlevi ve inkişafınıñ kefilligi meselesi boyunca halqara forumnıñ azırlanuvı ve keçirilüvi boyunca kerekli tedbirlerni keçirmek çağıruvı yer almaqta.
Kongressniñ Koordinatsion Keñeşi Qırımtatar Milliy Meclisnen birlikte Halqara forumnıñ çağırılması boyunca ameliy işlerni endi başladı, şu cümlede onıñ keçirilüvinde qırımtatar içtimaiy teşkilâtlarnıñ rolü ve iştiraginiñ belgilenmesi. Demek, qırımtatar içtimaiy teşkilâtlarına da Öz Vatanında qırımtatar halqınıñ aq-uquqları tiklenüvi, Ukrainada onıñ havfsızlığınıñ teminlevi ve inkişafınıñ kefilligi meselesi boyunca halqara forumnıñ keçirilüvi boyunca Kongressniñ Koordinatsion Keñeşine öz tevsiyeleri ile muracaat etmek kerek.
Bir yıl evelsi vaqalarğa baqqanda, ögümizde turğan işniñ kölemini añlap, men Bütündünya qırımtatar kongressiniñ keçirlüvinde iştirak etken vatandaşlarımız sırasında olğanıma pek ğururlanam. Onıñ içün Kongress keçirilüviniñ yıldönüminde men bu ğayeniñ kerçekelşmesinde iştirak etken ve Bütündünya qırımtatar kongressiniñ qararlarını ömürge keçirmege devam etken er bir insanğa minnetdarlıqnı bildirmege isteyim.
Eñ esas minnetdarlıq sözlerine diasporamız lâyıqtır, olar Bütündünya qırımtatar kongressiniñ azırlanuvı ve keçirilmesinde öz ğayret ve iştiraginen Qırımda öz halqınıñ aq-uquqları tiklenilmeis ğayesine sadıqlığını ve vatanperverlik duyğularını kösterdiler.
Minnetdarlıq sözlerini Kongressniñ büyük musafirlerine de yollamaq kerek – farqlı ülkelerniñ devlet erbapları, diplomatik missiyaları ve halqara teşkilâtlarnıñ yolbaşçıları, Kongress işinde olarnıñ iştiragi qırımtatar halqına qol tutqanlarını kösterdi.
Bir yıl evelsi keçirilgen Bütündünya qırımtatar kongressi halqımız içün bir sınav kibi oldı, bu sınavdan halqımız keçti. Bütün dünya ve dostlarımız kördiler ki, biz öz milliy ve ruhiy tiklenüvi yolunda kerekli qararlar qabul etip olğan devletçi halqnıñ potentsialı ve idraqnı saqlap qaldıq.
Ali Hamzin,
Bütündünya qırımtatar kongressiniñ
Koordinatsion Keñeşiniñ azası