“Voysko Zaporojskoye” Bahçisaray kurenniñ atamanı Sergey Yurçenko
Andrey Kirillov, KNTPJD eksperti
Qırımda akimiyet başına “Cartı komandası”nıñ kelmesi olarnıñ birinci areketleri nasıl olacağı aqqında çoq laflar ve beklentiler doğurdı. Yazıq ki, Ukraina Avropa degil, anda böyle kibi vaziyetlerde yañı memurnıñ programmasını ve berilgen akimiyet vazifelerni nasıl qullanacağını muzakere eteler. İnkişaf ete yatqan demokratik (daa çoq avtoritar) rejimler içün programmalarnı cemaat ögünde muzakere etilmesiniñ emiyeti yoq, olarnı daa çoq akimiyetiniñ özü köz ögüne almay, ve emiyetli bir şey ilân etmeyler, ve onıñ içün siyasetnen bağlı er birisi akimiyet başına kelgenge konkurentleri nasıl qarşılıq köstereceklerine de büyük emiyet bereler. Tamam böyle yanaşuv Qırımdaki vaziyette de körmek mümkün.
Hususiyet şunda ki, Qırımda esas pozitsiyalar Regionlar Partiyasınıñ bir gruppasına keçtiler, Qırım siyasetöilerin evazifeler berilse de, vaqtınca olar, Qırım elitalarnıñ menfatlarını unutıp, tek özleriniñ Donetsk yolbaşçılarına hızmet ete bileler. Militsiya, UHH, mahkemelerniñ bağlılığı, olarnıñ imkânlarını keñişleteler, bir de bir cemaat kontroline ise qulaq asılmas ada olur: oppozitsiya ağır alda, KİV da bağlı ve qolay idare etileler, qırımlılar ise yahşılıqqa deñişmelerni bekleyler ve ğaliplerni begeneler. Soñki 10-15 yıl içinde Qırımda öz regional elita şekillendi, bazıda biri-birinen davalaşsa da, amma bir umumiy husussiyeti bar – onıñ tesiri ve kapital menbaları Qırımda, ve tek bu yerde – şimdi ise bu elita öz menfatları içün qorqa. Olar Ukraina tarafından “yutulmağa” istemeyip, büyük olmağan qırım resurslarını kontrol altında qaldırmağa isteyler. Yañı akimiyet ile Qırım elitaları paylaşmağa, belki, azırlar, amma mesele “Cartı komandası”nıñ iştasında – er alda, bazı siyasetşınaslarnıñ fikirlerine köre, Kiyevniñ izini ile Qırımda olarnıñ elleri çezili. Başqa sözlernen, prezident kampaniyasınıñ effektiv keçirilgeni içün, Cartığa Qırımda sinekura berildi – maliye aqımlarını ve esas mülk qararlarını kontrol etmek aqqı ile, ve davalarnı çezmek vazifesi ile. Bu fikir doğru ya da yoq, aytmağa ağır, amma yañı vaziyetniñ añlatılması variantı ola bile.
İqtisadiyatçı Andrey Klimenkonıñ sözlerine köre, Qırım ükümeti soñki yılları içinde “developer kampaniyalar ile bozuldı”. Yani, Qırımnıñ idare ve inkişafı sualleri Qırım toprağı ile korruptsion işletmelerinen ekinci sırağa keçirildiler. Daa işletilmegen topraqlarnıñ alınması, qasabalar, orman hocalıqları, köy hocalıqları sıñırlarınıñ deñiştirilmesi, evelden berilgen topraqlarnıñ ğayrıdan bölünmesi – bu saada “donetskliler” özüni köstermege ister ediler. Qırım elitasını çetke alınmasınıñ usullarından biri – Qırım parlamentiniñ faaliyetini toqtatmaq ve, parlament yanındaki alanlarda aytılğanı kibi, böyle ıntıluv ola bile – belli olğanı kibi, soñki deputat çağıruvnıñ vazifesi yaqın ayları bite. Ondan da ğayrı, “donetsklilerge” rayonlarda da akimiyetni kontrol altına almaq kerek, onı ise prezident aqları yardımınen yapmağa qıyın degil. Tamam rayonlar seviyesinde Qırım elitalarnıñ akimiyet esası şekillene – bu aqqında yaqındaki maqalede Kiyevdeki Yaqın şarq araştırmalar merkeziniñ ekspertleri hatırlattılar. “Er şey kontrol altında tutulğan esas struktura – Qırım parlamenti degil, rayon seviyedeki akimiyet. Tamam bu seviyede bütün esas meseleler çezileler”, — zaua.org içün yazalar Merkezniñ hadimleri Aleksandr Bogomolov ve İgor Semivolos. Soñki aftaları öyle fikir peyda ola ki, endi rayon devlet memuriyetleriniñ yolbaşçılarını deñiştirmege ıntıluvlar yüz bere, özü de qaba ve havflı şekilde.
Aprelniñ başından öyle haberler peyda ola başladı ki, “kazaklar” “ataman” Yurçenko yolbaşçılığında Bahçisaray rayonıñ Vilino köyü yanında haç tiklediler. Yurçenko ve onıñ faalcilerni provokatsiyada qabaatlamaq içün, qısqa haberler bile yeterli oldı. Yerli müsülman cemiyeti haç qoyulmasına sevinmecegi belli edi, ve, belki, kazaklarğa yetişmegen şey – özüni tutıp olamağan vatandaşlarnıñ kötekleri. “Kazak”larnıñ ilân ve areketleri köstereler ki, hristianlar çatışmalarğa azırlar ve olarnı qıdıralar bile. Areketlerniñ provokatsiya olğanı din adamlardan iç birisi haç qoyğanlarğa qol tutmağanı da tasdiqlay, çünki soñki yılları Qırımnıñ em pravoslav papazları, em müftiyat din simvollarınıñ qoyulmasını, başqa konfessiyalarnıñ temsilcileri buñı begenmegenleri sebebinden, yahşı dep, körmeyler. Haç qoyulmasına izin rayon memuriyetinde de alınmadı, amma kazaklarğa bu keder etmedi. Bu aqta “1 krımskaya” gazetasında maqalede böyle yazıla: “Bütün Qırım içün, tek Vilino, ya da Bahçisaray rayonı içün degil, bu adise milletlerara munasebetlerniñ kerginleşmesine, atta böyle vaqialardan soñ meydanğa kelgen vandalizmge ketire bile. Bütün Qırımnı sarsıtqan pravoslav ve müsülman mezarlıqlardaki qatliamlarnı hatırlasaq olur”.
Vilinodaki aktsiya aqqında eşitip, çoqusı hatırladı ki, soñki aftaları Bahçisaray RDM yolbaşçısı İlmi Umerovnıñ vazifesinden çıqarılması aqqında laflar peyda oldı, sanki onı bundan regionlılar arasında emiyetli olğan insanlarnıñ kirişmesi qurtardı. Em de Cartı “Qırım akimiyetinden bütün qırımtatarlarnı alıp taşalmağa” söz bergeni aqqında tasdiqlanmağan malümatnı hatırladılar. Umumen, böyle laflar bazı insanlarnı Yurçenkonıñ aktsiyasını Qırımda topraq meselelerine tesir etken insanlar terkibini deñiştirmek isteginen bağladılar. Eger “kazaklar” ve müsülmanlar arasında davalr olsa, Umerovnı rayondaki vaziyetni kontrol altında tutmaq olamağanında qabaatlamaq mümkün ve bunıñ esasında vazifesinden boşatmaq, ondan soñ provokatorlarnı tınçlandırmaq ve er şeyniñ “tertipke ketirilgeni” aqqında aytmağa mümkün.
Konfliktologiyada böyle areketler “idare etilgen konfliktniñ taktikası” dep adlandırıla, provokatsiya etilgen agressiyanıñ idare etilme imkânı şübege alına. Nasıl olsa da, endi şimdi aytmaq mümkün ki, Qırım resurslarınıñ kontroli içün Donetsk ve Qırım elitalarnıñ çatışması konfliktler yarata bile, hususan, milliy duyğu kibi, havflı aletnen qullansalar.
P.S. Bu maqale yazılğance, belli oldı ki, Vilinodaki haç yerinden alındı. Haber agentlikleri haber etkenleri kibi, “Yurçenkonıñ sözlerine köre, haç içün küreşten yerli cemiyet vazgeçti”. “Biz haç içün küreşmege azır edik, onı satın alıp, öz mülkümiz kibi qaravullamağa bile tevsiye etken edik, amma cemiyet razı olmadı”, dedi “ataman”. Bu vaziyette küreşten vazgeçken olsalar, kelecekte bu usulnı qullanmacaqlarında eminlik yoq. Bunınen beraber, öyle teesurat peyda ola ki, cemaatnıñ ve jurnalistlerniñ fikiri akimiyetniñ areketlerine nasıldır tesir etti ve olar davanıñ acele “profilaktikasını” keçirdiler, Bahçisaray bazarında olğan davada ise öyle bir şey yoq edi.