Bizim epimizde sevgen ve begengen fotolarımız bar. Fotoresim, aslında acayip bir şey, onıñ arqalı biz keçmişke baqa bilemiz, o zamanlarda qalıp ketken insanlarnı hatırlay bilemiz. Foto baqmağa begengenler, keçmişni hatırlaylar, zemaneviy vaqıtnen teñeştireler ve olıp keçken deñişmelerge quvanalar, bazıları ise quvanmaylar. Elimizde olğan bir çoq fotolardan eñ tesirli soylarını, özünde yarı ömür tasvir etken soylarını seçe bilemiz.
Öyle fotoğa birden qıymet kesmek ağır oladır. Bir baqqanda, o içte meraqlı kelmey. Amma zamannen, .oq bir şeyni añlağan soñ, böyle foto eliñizge yüşse, bütün bir devir yaşağanıñnı añlaysıñ, o devirniñ adamlarını, çevreñi, keyfiñni bile hatırlaysıñ.
Böyle bir foto bizim ayle arhivimizde de bardır. Bu balalıq fotomızdır. Bu fotoğa baqqanda men çoq bir şeyni hatırlayım, keçmişke dalam. Meni onı taşlap keçip olamayım, ille de toqtap baqam. Meni yaşdaşlarım bunı pek yahşı añlar, çünki anda Vatanımızğa avdet olğan yıllarımıznıñ ilki körünüşleri saqlanıp qalğandır.
Kiçik foto üstünde eki balaçıq tasvirlengen – bu men ve meni qız qardaşım. O vaqıt men sekiz yaşına edim, qardaşım altı. Biz qum eleymiz, elegimiz balaban, büyükler elegi. Biz eleymiz, artta planda ise, qurulıp bitirilmegen evimiz ve divarlarnı ştukatur etken babam körüne. Küz mevsimi, yaqınlarda avalar suvuycaq ve evge köçip yetiştirmek kerek, onıñ içün biz de yardım etemiz.
Evimiz balaban, taşlap kelgen evimizden de balaban, amma adamlar yaşaycaq şekilde degil. Qırımğa biz arabada keldik, kirip kelgenimizde qaranlıq gece edi. Doğru evge yol aldıq. Men evimizni körmege pek ister edim. Tasavurımda evimiz balaban, beyaz ve büyük pencereli edi. Ana – babamız aytqanlarına köre, bizni, çoq odaları olğan ve tavanından deñiz körüngen bir saray bekley edi.
Qaranlıqta bir şey körünmey edi. Biraz turğan soñ, bizler qartbaba – bitamnıñ evlerine yol aldıq. Saba ise, bizni biyle manzara bekley edi: bayağı balaban ev (bala tasavurınen), odalar çoq ve balaban edi, amma evimiz beyaz degil edi, onıñ renki «Saq qaburçaq taşı» kibi edi, bazı yerlerinde, öz ellerinen yasalğan qırmızı kerpiç körüne edi, deñizniñ ise, qoqusı bile yoq edi.
Biz evni çevresini aylandıq. Babam ğururnen, bir qaç yıl «tatilge kelgen» vaqtında qurıp çıqqan evini köstere edi. Amma bizim tavırımıznı, babam begenmedi ğaliba. Men birinciden: «Baba, biz minda nasıl etip yaşaycaqmız?», dep soradım. Bu sualge babam nasıl tesirlengenini tasavur bile etip olamayım, çünki meni bu lafımı o çoq hatırlay edi, ale daa hatırlay.
Arqa planda boş yerler. Bir qaçlarında ev temelleri qoyulğan ve qurucilıq malzemeleri yata. Episi öz saibini bekley. Uzaq olmağan bir yerde terek qalımtıları körüne edi, başta bu yerde kiçik saçılğan ormançıq bar eken, o mısır boğday çölüni qapata eken. Mına bu çölde bizim öz başına alğan, ya da daa doğrusı qaytarğan arsalarımız yerleşe edi. Adamlar boş çölge kelip, qurucılıq başladılar.
Bor Çoqraq, bütün başqa buña beñzer qasabalar kibi, boş yerde peyda oldı. O zamanları, adamlar çadırlarda yaşay ediler, birisi bir şey qurıp yetiştirse, oña da keçip yaşağanlar bar edi. Bir qazandan aşay edik, bir yerde yuqlay edik. Çoqusı qomşular, balaban ev yasamadan, kiçik vaqtınca olğan evçikler qura ediler. Bazı azbarlarda, o zamanlarnı hatırlatqan bu evçiklerni körmek mükün. Bugünki künde bir vaqıtları boş olğan arsalar, evlernen tola, soqaqlarda terekler ve ösümlikler yeşillenip tura ve kölge bere, amma daa bir qaç yıl evelsi mında mısırboğday çölü olğan, dep kim aytar eken.
Fotoda sol taraftan, balaban tomalaq savut tura, onıñ üstünde, dülber elnen adresimiz yazılğan, amma o vaqıtleri evlerge nomerler bermey ediler, arsa sanı yazılğan edi. Bu balaban savutta biz yaqarlıq tuta edik. Anda mazut toldura edik ve onnen soñ, mahsus bu yaqarlıqqa uydurılğan sobamıznı yaqa edik. Böyle yaqarlıq, bayağı paramıznı saqlay edi, çünki odun almaqtan qutula edik, amma ondan çıqqan küye canımıznı yaqa edi.
Arqa planda zavodnıñ beton qorası körüne. Zavod, bu balalığımnıñ ayrı bir saifesidir. Şimdi o çalışmay edi, amma qurucılıqlarımız endi başlağanda daa çalışa eken. Ana – babalarımız zavodqa barmağa yasaq ete ediler, amma top oynap bezgen soñ, oynamağa anda bara edik.
Mında oğlan bala oyunı içün er şey bar edi. Pek meraqlı edi, bizler anda barsaq, er vaqıt bir yerlerge tırmaşa edik, sekire edik, artımızdan qaravul köpekleri çapsa, yüksek qoradan, bir anda sekirip qaça edik. Amma zavodnı yavaş – yavaş tar – mar etip taşladılar ve meraqlı yerler anda da yoq oldı. Zaman ketkeninen, bizlerde büyüdik ve cep paramız olsun, dep andan renkli maden çıqacaq tellerini alıp, üstüni ateşte kuydürıp, tapşıra edik.
Qazanğan paramızğa barıp igrotekada oynay edik. Öyle, dep bizler kompyüter pristavkalarınen oynalğan yerlege ayta edik. Acayip şey, balaban, qıyın aletlerne qurulğan zavod, çeşit pristavkalarda oynamaq içün viran etile edi. İşte devir öyle edi. Doqsanıncı seneler – ağır vaqıtlar.
Ebet bala olğanıñda yapqan şeyiñni yaramay iş olğanını pek añlamaysıñ, amma biz tek kiçkene parça olaraq zavodtan teller ala edik. Lâkin andan qırsızlanğan şeyler ve olarnıñ çoqluğı deşetke kirsete. O vaqıtları er şey yıqıq, viran ve qırsızlıq alda edi.
Ögümizdeki yol Çora Batır soqağı. Amma bu yolğa soqaq dep, endi aytmağa mükün, o bir şeyge oşap başladı. Fotoda ise, boş arsalar etrafında arıqqa oşay. Şimdi, bu abadanlaştırılğan ve dlber bir soqaq. Bu işler bütün cemaatnıñ küçleri ile yapılğan edi. Em ışıq keçirmek, em ekinci qat asfalt qoymaq, geceleri nevbet tta edik, narkomanlarnı quva edik. Allahqa şükür, biz o marazlarda endi qurtuldıq.
Bugün balaçıqlarımız samokat ve velosipedlerinen temiz soqaqlar boyu kezeler mektepke keteler. Bizler ise, taşlı, topraqlı yerde biri birimizni arabada kezdire edik, mektepke ise, çamuradan keçip barğance bütün ayaqaplarıñ balçıqqa bata edi, torbaçıqta daima yanımızda deñiştirmek içün ayyaqap alıp yüre edik. Amma halqımız bu qadar şeyge dayanıp, öz ellerinen çoq bir şey yaptı, men buña pek ğururlanam. Halqımız içün ğururım arta.
Bir fotoresim, amma ne qadar hatıra! Er bir otçıq, er bir taşçıq – er şey pektanış. Bu şeyler menimki, olar er vaqıt hatıramda olacaqlar. Tünevin, ya da bir ay evelsi olğan şeyni sorağanda, ya hatırlarım, ya da yoq, amma o zamanları, avdetniñ birinci seneleri olğan er şeyni hatırlayım. Sekiz yaşında olğanda balabandan balaban kureknen qum toldırğanımı hatırlayım. Qardaşıma elemek qıyın olmasın, dep eki kurek qoymaq kekrek olğanını, qum pek yaramay olğanını, içi taş tolu olğanını hatırlayım.
Yani, er şey Freydke köre, insan balalığında şekillenip kele, o zaman oña negiz qoyula, onıñ üstüne ise, qalğan şey qurula. Men olğanım kibi ösüp çıqtım, ve men kibiler daa bir nesil östü.
Acayip duyğular. Olar çeşit – çeşittir. Biz büyüdik, aqıldanelendik, öz ballarımız oldı. Yahşı ve yaramay şeylerge qıymet kesip başladıq. Zaman ağır edi, ana – babamıznıñ bizlerge ayırmağa vaqıtları az edi. Amma meni yahşı dostlarım bar edi, men yaramay yollarğa çıqıp ketmedim. Bazıda telükeli işler yapsaqta, Allah bizni qorçaladı. Bizim ballarımız ise, yahşı evlerde öseler, biz olarğa keregi qadar diqqat ayıra bilemiz, istegen, telükesiz yerlerde oynay bileler. Amma olar biz kibi, ayatqa alışqan ve mustaqil olıp ösip çıqar ekenlermi? Men bilmeyim. Zaman kösterir. Men bu sualge bazıda kederlenev, amma anamnıñ sözleri aqılıma tüşe. 1 sentâbr künü anam meni mektepke ozğara ve dey: «Yolnı aqlıñda qaldır, yarın özüñ keteceñ, eger coyılsañ başqa ballar qayda ketkenini baq da olarnıñ artından ket, ballar episi bir mektepke baralar». Ve kelecek künü men mektepke özüm kettim.
Men o zamanlarnı sağınam. Ballar, büyükler er kez bir yerde edi, bir iş yapa ediler.
Elbette, zamanlar ağır edi, amma bizler bu zaman içinde yaşadıq ve men buña peşmanlıq duymayım. Biz, ana – babalarımız kibi saylav ögünde turmadıq. Olarğa ağır edi. Yahşı azır ayatnı taşlap keldim, degen fikir er kezniñ aqlında peyda ola edi. Çünki kelgen yerde bir şey yoq edi, tek boş çöl, işke almamazlıq, qurucılıqqa izin bermemek ve vesselâm. Amma Vatan bar edi, o duyğunen de er kez yaşay edi.
Men o zamanları doğıp, Vatanıma birinci sıralarda avdet etkenlerden olmasa edim, nasıl olacaq edim bilmeyim. Amma yapılğan saylavda meni iç şubem yoq. Şimdi de men aynım.
Hatırlağan ve aytıp bergen şeylerim, pek çoqtan, ta qadimiy zamanlarda olğan kibi kele. Çünki çoq şey deñişti, daa doğrusı, biz deñiştirdik. Olıp keçken er şey aqqında aytmaq kerek, çünki bu bizim tarihimiz. Men bellesem, halqımıznıñ avdet olması, bu global bir mesele. Bu protsess er kezni ayrette qaldıra, şaşırta. Avdet – tarihimizde parlaq bir adisedir. Biz bu şeyni añlamaq kerekmiz. Men eminim ki, biz avdet meselelerinen o qadar meşğul edk ki, ne yapqanımıznı daa tolusınen añlap olamaymız.
Dilâver Zinedinov
Müellifniñ tüşüncesi, muarriyet fikirlerinen farqlı olması mümkün.
İçtimaiy ağlarda Facebook, Vkontakte, Odnoklassniki saifelerimizge, bunen beraber, Telegramda kanalımızğa qoşulıñız ve eñ aktual ve meraqlı malümatlardan haberdar oluñız.
