Къырымтатар тилинде шивелер арасында синонимик сыралар (урба адлары эсасында)

03.03.202218:36

Аннотация. Къырымтатар тилинде шивелернинъ фонетик, морфологик, семантик, лексик хусусиетлери бакъыла. Лексик диалектизмлер эдебий тильде синонимик сыраларны мейдангъа кетирген ве лексик теркибини зенгинлештирген васталардан бири олгъаны къайд этиле. Урба адлары эсасында синонимик сыралар талиль этиле. Макъаленинъ амелий къысмы бедиий эдебияттан кетирильген мисаллернен пекитиле.

Анахтар сёзлер: къырымтатар тили, шиве, лехче, синонимик сыра, урба адлары, лексик диалектизмлер.

Междиалектная синонимия в крымскотатарском языке
(на основе наименований одежды)

Аннотация. В статье рассматриваются фонетические, морфологические, семантические и лексические особенности диалектов крымскоттарского языка. На основе наименований одежды анализируются синонимические ряды. Определяются особенности использования данных слов в речи.

Ключевые слова: крымскотатарский язык, диалект, говор, синонимический ряд, междиалектная синонимия, наименование одежды, лексические диалектизмы.

Меселенинъ къоюлувы. Къырымтатар тилинде шивелернинъ огренилювинде энъ буюк дикъкъатны манадашлыкъ адисесине айырмакъ керек. Бугунь де бугунь синоним ве синонимия меселелери умумий ве шивешынаслыкъ лексикологиясында энъ муим ве етерли дереджеде огренильмеген суаллерден бири сайыла. Эдебий тильни тедкъикъ этерек, шивелерде къулланылгъан лексик вариантларыны да къачырмамакъ лязим, чюнки бу бизим тиль байлыгъымыз, хазинемиз, лексик теркибимиздир.

Эдебиятнынъ талили. Тюркшынаслыкъта тедкъикъ этильген мевзу бир сыра белли алимлер тарафындан огрениле. Оларнынъ арасына М. А. Зейналова «Бытовая лексика в диалектах и говорах азербайджанского языка» [1982], Б. Б. Абдигалиева «Бытовая лексика казахского языка» [1985], Г. Жумакунова «Бытовая лексика в эпосе «Манас»» [1988], Т. Х. Хайрутдинова «Бытовая лексика татарского языка» [2000], Л. И. Рославцева «Одежда крымских татар конца XVIII – начала XX вв.», Х. Д. Ишбулатова «Бытовая лексика башкирского языка» [2005], Н. Б. Ерленбаева «Бытовая лексика алтайского языка» [2005], Л. Ф. Тухбиева «Лексика одежды и головных уборов в татарском литературном языке» [2006], Г. Каранфил «Бытовая лексика гагаузского языка (на основе названий одежды и обуви)» [2009] киби тильшынасларнынъ тедкъикъий ишлери кире.

«Кодекс Куманикус», «Диван-и лугъат-ит тюрк» киби абиделерде де урбаларнынъ ве аякъкъапларнынъ адлары чокъ расткеле. Шунынъ ичюн бу абиделер «урба» лексик-семантик группасынынъ огренилювинде муим ер алалар.

Умумен, къырымтатар шивелеринен огърашкъан алимлернинъ сайысы аз дегиль. Оларнынъ арасында А. Э. Крымский «Различные группы татарских наречий в Крыму, на прибрежном и горном юге, а также на степном севере. Их исследование» [1, с. 5], Б. Чобан-заде «Türk-Tatar diyalektolojisi: Giriş» [2], С. Эбубекиров «Этнолингвистическая дифференциация крымскотатарского языка» [3, с. 20], С. Р. Изидинова «Фонетические и морфологические особенности крымскотатарского языка в ареальном освещении» [4] ве «Современное состояние и проблемы изучения крымскотатарского языка» [5], А. Мазинов «О диалектологическом и этнолингвистическом исследовании проблемы греческих и италийских заимствований в крымскотатарском языке» [6], Э. Решетов «Къырымтатар шивелерине даир» [7], «Къырымтатар шивелерининъ тарихындан» [8, с. 147–150], Л. Селимова «Kirim Tatar Turk Agizlari» [9, с. 147–150], Р. Берберова «Некоторые особенности диалектов крымскотатарского языка» [10], Э. Н. Меджитова «Некоторые лексические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка» [11, с. 195–199], «Некоторые грамматические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка» [12, с. 150–158], «Некоторые фонетические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка» [13, с. 180–186] ве М.С. Мурахаснынъ «Греческие и итальянские заимствования в ускутском говоре крымскотатарского языка» [14] адлы ишлери муим ер алалар.

Ишнинъ макъсады – урба адлары эсасында къырымтатар тилинде шивелер арасында синонимик сыраларны къайд этип, лексик хусусиетлерини тайинлемек.

Эсас малюматнынъ ачыкъланмасы.Къырымтатар шивелери эдебий тильнинъ зенгинлештирюв темели десек, янълыш олмаз. Къырымтатар шивелерининъ лексик сайысы пек буюк ве зенгин олгъаны эр кеске беллидир.

Шивешынаслыкъ – бу территориаль шиве ве лакъырдыларны огренген болюктир. Шиве – белли бир тильнинъ варианты, бу лакъырды эткен халкънынъ социаль бирлигинен бирлешкен ве территориаль сынъыры олгъан тильдир.

Шивелер озь специфик фонетик хусусиетлеринен, грамматик тизилювинен ве лугъат теркибинен умумхалкъ тилине коре таби ер туталар. Шивелер умумхалкъ тилининъ эсас чизгилерни ташысалар да, тек оларгъа ляйыкъ олгъан чизгилерни де джоймайлар.

Къырымтатар тилинде эсас учь шиве айырыла:

  • шималь (чёль) шивеси;
  • орта ёлакъ шивеси;
  • дженюп (ялы бою) шивеси.

Белли тюркологлар А. Н. Самойлович, В. В. Радлов къырымтатар тилини эки буюк группагъа боле эдилер:

1) ялы бою ве дагъ шивеси – огъуз;

2) чёль тарафта яшагъан халкънынъ тили – къыпчакъ шивеси.

Къырымтатар тилининъ дженюп шивесинде Судакъ, Ялта ве Алушта шеэрлерининъ ве оларгъа якъын ерлешкен койлернинъ эалилери лакъырды этелер.

Орта ёлакъ шивесинде Акъяр, Багъчасарай ве Къарасувбазарнынъ эалиси лаф эте. Н. А. Баскаковнынъ фикрине коре, орта ёлакъ деп адландырылгъан шиве къыпчакъ ве огъуз къабиле тиллерининъ къарышмасы нетиджесинде мейдангъа кельген тильдир. Орта ёлакъ исе бу эки къабиленинъ бирлешмесидир.

Шималь шивесинде лаф эткен халкъымыз Кезлев, Джанкой, Кефе, Керчь ве Чонгъарнынъ этрафында ерлешип яшайлар.

Эр бир шивенинъ тек онъа ляйыкъ олгъан бир сыра фонетик, морфологик ве лексик хусусиетлери бар. Къырымтатар эдебий тилининъ негизи оларакъ орта ёлакъ шивеси айырылгъан эди.

Диалектизмлер эдебий тильнен тенъештирилир ве фонетик, морфологик, лексик ве семантик хусусиетлери иле фаркъланыр.

Меселя, фонетик хусусиетлерининъ фаркълылыгъы, биджакъ, буджакъ; кийим, гийим; кольмек, гольмек, кульмок, кулек; фес, пес; фырланта, пырланта; тулуп, тылып; къалпакъ, халпах; къушакъ, хушах; къаптан, хафтан, каптан; явлукъ, джавлыкъ; явлукъ, явлыкъ; тон, дон; пештимал, пешмал; енъ, дженъ; дёгме, тюйме ве башкъалары.

Кольмек – умумтюрк сёзю. гаг. кёлек, кумык. гёлек, азерб. кэiмэк, тат. кульмек, кирг. коймек, тур. golmek, тув. хэйлек. Ялыбою шивесинде бу лексеманынъ «гольмек», «комек» вариантлары расткеле. Меселя, Сонъ башта Нуриев, онынъ артындан томалакъ, шишман къурсакълы, сантрач кольмек кийген механик Ибрам Эсатович чыкъты [15, c. 52].

Елек – къадын я да эркеклернинъ енъсиз усть урбасы. Махмуд Къашгъарлынынъ лугъатында къадын елеги «artїɣ» деп бериле. Чёль шивесинде «имек» (елек-имек фонетик диалектизм деп сайыла), ялыбою шивесинде «пахталыкъ» лексемалары къулланыла (елек-пахталыкъ лексик диалектизм). XIX асырда эркеклер енъсиз усть урба оларакъ «мийтан» – атластан тикильген ве кольмек устюне кийильген эркек усть урбасы, «арнаут елеги», «камзол» кие эдилер. XX асырда лексеманынъ «илек», «элек», «багъры элек» вариантлары да расткеле эди.

«Илек», «элек» ве «багъры элек» – атластан тикильген ве нагъышлангъан эркеклернинъ усть урбасы. Корьгенимиз киби, шимди бу лексема базы фонетик денъишмелерге огърады.

«Тулуп» сёзю «тон» сёзюне манадаш. Къырымтатар тилинде чёль шивесинде бу сёзнинъ «тылып» варианты расткеле.

Чекмен – эркеклернинъ усть урбасы, хусусан, чухадан тикиле эди. Татарларда «чепкен» лексемасы къулланыла, учь мананы ташыгъан сёз: «черкеска»; «домотканое сукно», «женское платье». Къыргъыз тилинде де бу сёз чокъманалыдыр. Тенъ. къумыкъ. чепкен «черкеска», башк. сэкмэн «зипун, армяк», алт. чокпен «род широкого халата». Земаневий къырымтатар тилинде бу лексема къулланылмай.

Фырланта – алтыннен нагъышлангъан къадын енгиль баш чаршафы, эвельде «марама» манасыны ташый. Чёль шивесинде «пырланта» сёзю къулланыла

Меселя, морфологик хусусиетлерининъ фаркълылыгъы, эльвен, эльдивен ве иляхри.

Къолчакъ – эллер ичюн беш пармакълы урба чешити. «Диван-у лугъат ит-тюрк» лугъатында «äliglik», «Китаб-аль идрак ли-лисан аль атрак» лугъатында исе «эллик» лексемалары расткеле. Земаневий лугъатларда «эльвен», «эльдивенлер», «бир пармакълы къолчакъ» киби сёзлерни айырмакъ мумкюн. «Эльдивен» лексемасы Умер Ипчининъ икяелеринде къулланыла.

Меселя, семантик хусусиетлерининъ фаркълылыгъы, чембер I, II; кольмек I, II ве иляхри.

Чембер – къырымтатар тилинде эки манада къулланыла. Сёз земаневий лугъатларнынъ чокъусында бойле берильген: чембер I демир юзюк; чембер II къою ренкли къадын шалы. В. В. Радловнынъ лугъатында да айны мананы расткетиремиз. Тюркий тиллернинъ чокъусында «круг, окружность» мананы анълатыр. Бундан да гъайры, чянбяр шекилинде «Китаби Деде Коркуд» абидесинде расткеле. Меселя, Къыркъ йыллыкъ опытнен къопайгъан али акъай агъызында тиши, белинде кучю къалмагъан бир къартийнинъ башына чембер багълап оламады, демезми? [16, c. 106].

Земаневий къырымтатар тилинде «кольмек» сёзю эки манада къулланыла: кольмек I Сорочка, рубаха ве кольмек II Нижняя (женская) сорочка (тюп кольмек) [17, c. 402].

Семантик хусусиетлеринен фаркъ эткен диалектизмлер эдебий тильде бир сыра омонимлернинъ пейда олмасына хызмет эте.

Меселя, лексик хусусиетлерининъ фаркълылыгъы, урба, кийим; папуч, кальчин, уйыкъ; юнь шал, бурунджик, шал; тон, джуббе; оглюк, аладжа, пештимал; штан, дон, туман, баджакъ; явлукъ, пушу, мендиль, арап; папуч, чабла, такина; фес, пуллу; аякъкъап, табалдырыкъ, елек, пахталыкъ; ав, джырыкъ; дёгме, къадакъ ве башкъалары.

Галстук – якъанынъ этрафында багълангъан кенъ лента. Къырымтатар тилининъ ялы бою шивесинде «боюнбагъы» варианты къулланыла. Бу лексик диалектизм деп, сайыла.

Къалпакъ – тюркий сёз, лексема В. В. Радловнынъ лугъатында бойле маналарда берильген: 1) кърт., кирг., тел., тюрк «шапкелернинъ сою»; 2) кум., тат., чуваш «шляпа»; 3) тат., кирг. «бир де бир шейге кийинильген къалпакъ».

Къалпакъларны къара каракуллерден тике эдилер ве оларнынъ адлары «къара къалпакъ» эди.

Тедкъикъ эткен лексема бутюн тюркий тиллерде расткеле: тюрк къалпакъ «шапке», азерб. къалпакъ «эркек ве къадынларнынъ башларына кийильген урбаларнынъ адларындан бири», туркм. къалпакъ «баланынъ башындаки сачы», тат., тув. къалпакъ «башына кийильген урба», кирг., уйгъур къалпакъ «башына кийильген урба». Берильген сёз къадимий рус тилинде де турмуш къалпакъ «башына кийильген урбанынъ сою» манасында эди. Украин тилинде берильген сёз ковпак шекилинде расткеле, беларус – коупак, булгъар – калпак. Сёз тюркий тиллерден алынгъан. М. Фасмернинъ лугъатында бельгиленген капа сёзю «шапке, къадын орьтюси» манасында бериле [18, с. 181].

Берильген сёзнинъ этимологиясына бакъкъанда, чокъусы тедкъикъатчылар бойле фикир бильдирелер ки, къалпакъ сёзю бу шекильни метатезанынъ нетиджесинде алды. Бойлеликнен, къалпакъ сёзюнинъ негизи къапла «орьтмек» сёзю ола. Меселя, къалпакъ сёзюнден истисалы къалпакъчы, къалпакълы сёзлери мейдангъа кельди.

Оськен къара сачлары къалпагъы тюбюнден чыкъып, кенъ манълайында дагъылгъан эм де къашларынадже саркъып тюшкенлер [15, c. 14].

Баш кийимни бильдирген «бёрк» лексемасы да къулланыла. Махмуд Къашгъарлынынъ лугъатында «бёрк» манасында «börk», «kädük» сёзлери расткеле. Амди Гирайбайнынъ 1920-инджи сенелерининъ башларында нешир этильген пьесалырында «бёрк» лексемасы къулланыла. Земаневий къырымтатар тилинде «шапке» лексемасы де расткеле.

Къундакъ – бала чаршафы. «Къундакъ бези», «эски» лексемаларны да къайд этмек керек. Олар шу манада да къулланыла.

Оглюк – ашхане ишлерини япкъанда урбаны кирден къорчаламакъ ичюн кийильген урба. 1208 сенеде уйдурылгъан сёз. Лакъырдыда онлук, пешмал, аладжа, пештимал вариантлары да расткеле. Меселя, Къадынлар лафларыны кесип, башларыны Нуриевге чевирди, базылары антерлерининъ этеклерини топлады, къолларыны оглюклерининъ астына сокъмагъа ашыкътылар [15, c. 42].

Плащ – енгиль, сув кечирмеген пальто. Къырымтатар тилинде бу манада «ягъмурлыкъ» сёзю де къулланыла. «Плащ» сёзнинъ «енъсиз кенъ усть урбасы» манасы да бар. Меселя, Башындаки къонур къалпагъы, устюндеки плащы, аякъларындаки сахтиян чызмалары озюнинъки олсалар да, чересендеки атеш пускюрген козьлер… [16, c. 51].

Тон – вуджутны арткъач сувукътан къорчалагъан курьк усть урбасы. Тюрк сёзю тон чокъусы сойдаш тиллерде чешит тюрлю маналарда къулланыла: къарач.-балкъ., къумыкъ., ногъ. тон, тат. тун, кирг. тон «тулуп», «одежда верхняя вообще». Ялыбою шивесинде «дон» сёзю къулланыла.

Штан – ашагъы беденни, эр бир аягъыны айры ве тизини къапаткъан усть урбадыр. Сёз «ičton» ič «внутренний, исподний» ве tоn «одежда, шуба» сёзюнден пейда олгъан тюркий сёз. Бу мананы ташыгъан чёль шивесинде «баджакъ», ялы бой шивесинде «дон», «туман», «чинтана», «шитан» сёзлери расткеле. Э. Абдуллаевнинъ лугъатында штан, шалвар сёзлери «брюки» деп терджиме этиле. «Шалвар» сёзюнинъ «шальвар» варианты да къулланыла. Махмуд Къашгъарлынынъ сёзлюгинде бу мананы «um» лексемасы ташый. С. М. Усеиновнынъ лугъатында «кальсоны» сёзюнинъ «тюп штан», «ич штан» терджимеси бериле. XX асырда йигитлер «шалвар», «сокъма-штан», «дон», «шакшир» кие эдилер. Эски лугъатларда «кончек», «потур» лексемаларны корьмек мумкюн.

Земаневий тюркий тиллерден кёнчек термини «брюки» манасында тек къарачай-балкъар тилинде ишлетиле ве эски тюркий менбаларда расткеле: ТАС кёнчек «шаровары, штаны, кальсоны», СС könček «брюки, штаны». Тенъ. кёнчек «карман» [19, c. 144], тат. кунчек «кусок выделанной кожи», къазах. койлеккынмек «нижнее белье», къаракъалп. кийимкеншек «одежда». Къыргъыз тилинде «кёнчек» сёзю еди мананы ташый, амма бу маналардан ич бири «брюки» манасыны бильдирмей. Земаневий къырымтатар тилинде штанларнынъ джинс штан, трико киби чешитлери де расткеле. Меселя, О табирлегенининъ догъру чыкъкъанына къуваныр киби беяз китель, беяз штан, тиш порошогынен яхшы темизленген парусинадан пётик кийген [15, c. 9].

Марама – лугъатларда шу сёзнинъ манасы берильмеген. «Qasevet» журналында бу сёзнинъ бойле манасыны таптыкъ: «Марама – къадынларнынъ башыны япмакъ ичюн кийильген баш чаршафы» [20, c. 56]. Бир къач алимлернинъ фикирине коре, бу сёз «миграмах» араб сёзюнден пейда олгъандыр. Къырымтатар тилинде «къадынларнынъ баш чаршафы» киби терджиме этиле. Шу мананы да бильдирген «фередже», «шербенти» сёзлерини де къайд этмек керек.

Р. Р. Девлетовнынъ лугъатында марама манасыны бильдирген «биркенчек» шиве варианты да расткеле. Эвельде бу сёзнинъ буркенчик, беркенчик, бурунчик киби шекиллери расткеле эди. Меселя, Балабан этип къопарылгъан тазе отьмек парчаларыны ерге тёшельген марама узерине тизип къойдылар [15, c. 53].

Фередже – къадынларнынъ усть баш чаршафы. XX асырда исе бу сёзнинъ манасы башкъаджа эди. Фередже – чухалы (суконный), кетен халаты, узун енъли, тек козьлерини къалдырып, тёпедеки ве ашагъы бет къысымларыны къапата эди. З. М. Саттарованынъ лугъатында къайд этиле ки, бу сёзнинъ синонимы «яшмакъ» сёзюдир [21, c. 90].

Явлукъ. Явлукъ сёзю чокъусы тюркий тиллерде къулланыла: азерб. явлукъ «баш шалы», туркм., къарач.-балкъ. – «шал», кърт., уйгъур, къыргъ., тат., къазакъ, ногъай – «шал». Бу сёзнинъ этимологиясы буюк меракъ догъура. М. Асамутдинова явлукъ сёзюни къадимий тюрк яп «орьтю» морфемасына кетире (базыда бурун явлугъы манасында да къулланыла). Лакъырдыда явлыкъ, джавлыкъ, мендиль, пошу, пушу, арап, къавлу киби вариантлары да къулланыла, меселя: Явлыгъыны бетининъ огюнде ельпиретти [15, c. 126].

Косынкарус сёзю, «косой» сёзюнден пейда олгъан. Къырымтатар тилине 1941–1945 сенелери дженкинден сонъ кирген, яни рус тили вастасынен кирген сёз сайыла. Бельгилемек керек ки, славян сёзю косынка чокъусы шалларнынъ адларыны денъиштирди. Къырымтатар тилинде косынка манасыны «къыйыкъ» сёзю ташый. Къырымтатар тилинде къыйыкъ лексемасы учькоше олгъанына коре чокъусы ялы бою шивесинде косынка манасында къулланыла («шекер къыйыкъ» татлы емекнинъ ады, къырымтатар тилинде шекилине коре пейда олды).

Такъие – къадынларнынъ ве эркеклернинъ басмадан тикильген тёгерек шапкеси. Къырымтатар тилине арап тилинден кельген сёз. Бир сыра тюркий халкъларнынъ миллий баш кийими. Башкъ. түбәтәй, къаз. төбетей, тақия, къыргъ. тебетей, тат. түбәтәй, туркм. tahya, азерб. araxçin / арахчын. Къырымда XIX асырнынъ башындан XX асырнынъ башынадже белли олгъан баш кийими. Такъиелерни яхшы ава олгъанда кие эдилер. Чёль тарафларда яшагъан йигитлер арасында «рахчин (арахчин)», яни йымшакъ териден тикильген тюп шапкелер белли эди.

Чалма – башкъа сарылгъан басманынъ узун къысмы. Махмуд Къашгъарлынынъ сёзлюгинде «suvluk» варианты расткеле. Земаневий къырымтатар тилинде «саргъы», «сарыкъ» терминлер де къулланыла.

Земаневий къырымтатар тилинде «антер» манасында фистан, хафтан (къафтан, къаптан), порма киби сёзлер къулланыла. А. М. Меметовнынъ лакъырды сёзлюгинде «кенъ антер», яни «балахон» лексеманы расткетиремиз [22, с. 131]. Меселя, О тобукъларынадже узун, къара йипек антер кийген [15, c. 163].

«Тюп кольмек» манасыны бильдирген «майка» лексемасы да къулланыла. Меселя, Тюп кольмеклер, рубашкалар, юзьбезлер, явлыкълар, десте-десте ерлешкен эдилер [15, c. 144].

Къырымтатар тилининъ ялыбою шивесинде расткельген «фистан» лексемасы, «этеклик», «юбка» сёзлерине манадаш олып келе.

Нетидже. Шивелернинъ лексик хусусиетлерининъ фаркълылыгъы нетиджесинде синонимлернинъ бир чешити мейдангъа келе я да озь сыраларыны девам эте. Олар семантик джеэтинден там маналы сайылалар, меселя: антер, фистан, хафтан, порма айны бир урбанынъ чешитини бильдирелер, лякин базыда урбалар этнографик хусусиетлеринен фаркъланмалары мумкюн.

Шивешынаслыкънынъ огренильмеси эм назарий, эм амелий джеэттен эмиетлидир. Тиль тарихынынъ чокъ назарий меселелери, земаневий тильнинъ алы шивешынаслыкънен багълыдыр. Тильнинъ къалымтылары шивелерде сакъланып, тильнинъ тарихыны огренмеге ярдым этмекте. Бедий эдебиятнынъ даа да терен менимсемесинде, бир сыра терминлернинъ пейда олмасында шивелер ярдым этелер.

ЭДЕБИЯТ

  1. Крымский, А. Е. Различные группы татарских наречий в Крыму, на прибрежном и горном юге, а также на степном севере. Их исследование / А. Е. Крымский ; пер. с укр. яз. А. Губарь // Голос Украины. – 1998. – 13 ноября. – С. 5.
  2. Çobanzade, B. Türk-Tatar diyalektolojisi: Giriş / B. Çobanzade. – Baku, 1927.
  3. Эбубекиров, С. Этнолингвистическая дифференциация крымскотатарского языка / С. Эбубекиров // Къасевет. – 1991. – № 1. – С. 20.
  4. Изидинова, С. Р. Фонетические и морфологические особенности крымскотатарского языка в ареальном освещении : автореф. дис. … канд. филол. наук / С. Р. Изидинова. – М., 1982. – 23 с.
  5. Изидинова, С. Р. Современное состояние и проблемы изучения крымско-татарского языка / С. Р. Изидинова // МАИЭТ. Вып. III. – Симферополь, 1993. – С. 201–205.
  6. Мазинов, А. С. О диалектологическом и этнолингвистическом исследовании проблемы греческих и итальянских заимствований в крымскотатарском языке / А. С. Мазинов // Культура народов Причерноморья. – Симферополь, 1998. – С. 356–358.
  7. Решетов, Э. Къырымтатар шивелерине даир / Э. Решетов // Йылдыз. – 2006. – № 4. – С. 117–121.
  8. Решетов, Э. Къырымтатар шивелерининъ тарихындан / Э. Решетов // Йылдыз. – 2005. – № 4. – С. 147–150.
  9. Selimova, L. Kırım Tatar Türk Ağızlari (Akmescit, Bahçesaray, Güney Kiyi Bolgesi): Ses bilgisi. – Ankara, 2006. – 929 c.
  10. Берберова, Р. Некоторые особенности диалектов крымскотатарского языка / Р. Берберова // Qasevet. – 2005. – № 31.
  11. Меджитова, Э. Н. Некоторые лексические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка / Э. Н. Меджитова // Востоковедный сборник. – 1999. – № 3. – С. 195–199.
  12. Меджитова, Э. Н. Некоторые грамматические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка / Э. Н. Меджитова // Востоковедный сборник. – 1998. – № 2. – С. 150–158.
  13. Меджитова, Э. Н. Некоторые фонетические особенности северного (степного) диалекта крымскотатарского языка / Э. Н. Меджитова // Востоковедный сборник. – 1997. – № 1. – С. 180–186.
  14. Мурахас, М. С. Греческие и итальянские заимствования в ускутском говоре крымскотатарского языка / М. С. Мурахас. // Учёные записки Таврического национального университета им. В. И. Вернадского. – 2007. – Т. 20 (59). – № 5. – С. 79–89.
  15. Паши, И. Йылдызлы геджелер: повестьлер / Ибраим Паши. – Ташкент : Эдебият ве саньат нешрияты, 1978. – 180 б.
  16. Болат, Ю. Табиатым ойле. Икяелер / Юсуф Болат. – Ташкент : Эдебият ве саньат нешрияты, 1977. – 140 б.
  17. Усеинов, С. М. Русско-крымскотатарский, крымскотатарско-русский словарь / С. М. Усеинов. – Симферополь : Тезис, 2007. – 640 с.
  18. Фасмер, М. Этимологический словарь русского языка [Электронный ресурс] / М. Фасмер. – Режим доступа : http://vasmer.info/.
  19. Кашгари, М. Диван лугат ат-турк (Свод тюркских слов) : в 3-х т. / М. Кашгари. – М. : Вост. лит. РАН, 2010. – Т. 1. – 462 с.
  20. Мамут, З. Крымскотатарская традиционная праздничная одежда. Материал к выставке в Бахчисарайском ханском дворце / З. Мамут // Qasevet : ист.­этногр. журнал. – 2012. – № 40. – С. 52–59.
  21. Саттарова, З. М. Къырымтатар тилининъ омонимлер лугъаты / З. М. Саттарова. – Симферополь : ИП Хотеева Л. В., 2016. – 102 с.
  22. Меметов, А. М. Русско-крымскотатарский разговорник / А. М. Меметов. – Симферополь : Таврия, 1990. – 112 с.

Абляметова С. М., Джелялова Л. Н.
Источник: Крымскотатарская филология: проблемы изучения и преподавания. – 2018. – № 1. – С. 11-19.

Фото аватара

Автор: Редакция Avdet

Редакция AVDET