Халкъымызнынъ меракълы бир чизгиси бар — тарихымызны мукеммель этип косьтермек. Амма кечкен деврининъ адамлары керчектенми темиз, къусурсыз, хатасыз эдилер? Белли ки, асырлар денъишсе де, инсанлар денъишмей. Якъында бабамнен доландырыджылар мевзусыны котердик. О да манъа аятындан бир левханы тариф этти.
«1967 сенеси Дагъыстангъа кочьтик. Къырымтатар аилелери аз, шунынъ ичюн эр биринен багъ тутмагъа тырыша эдик. Бири Дербентте, бири Хасавьюртта, бири Избербашта. Махачкалада Шевкет агъамыз яшай эди.
Бир кере Шевкет агъа Анифе тиземе телефон ачып: «Осман деген бир адам бар, бизим халкътан. Доландырыджыдыр. Арабанен къаза япкъан, оны милиция къыдыра, къаладжакъ ери ёкъ, халкъ ярдымы керек, топлашып пара бермек керек экен. Биз мында джемаатнен онъа инандыкъ ве элимизден кельгенини яптыкъ. Оны эвиме алдым. Менде къач вакъыт къалды. Амма бир кунь ишке кеткенимде о, огълумны тюкянгъа дондурма алмагъа ёллады, кендиси исе эвимни темизлеп, къачып кетти. Меним янъы костюмимни да хырсызлагъан пезевенк. Мукъайт олунъыз, онынъ яланына тутулманъыз!» — деп тенбиеледи.
Инанмазсынъ, бир къач кунь кечер-кечмез, о адам эвимизге кельди. Айны Шевкет агъа айткъан масалны бизге де текрарлап башлады. Кичкене ашханемиз бар эди. Оны анда алдыкъ. Анифе тиземнинъ акъайы Мухамед баягъы динълеген сонъ: «Манъа бакъ, — деди, — сенинъ бетинде яра изи бар. Мен учь кунь эвель сени тыраш яптым. Сен исе бугунь кельдим дейсинъ. Устюнъдеки костюм да Махачкалада яшагъан Шевкет агъагъа аит. Адамлар санъа ярдым этти, сен исе оларны алдатып къачкъансынъ», — деди. Эништем башкъа кавказлылар киби сыджакъкъанлы эди. Масада яткъан индже пычакъны алып: «Сенинъ киби пезевенклернен бизде билесинъми не япалар?» — деп пычакъны диваргъа фырлатты. Пычакъ яланджы Османнынъ башы тёпесинден кечип диваргъа сапланды. Осман къоркъты. Мен къапыны къапатып, къапы аралыгъына турдым. Шу арада бабам: «Сен бизге масал анълатма! Эр шейни билемиз! Огълумны коресинъми? О курешчи. Бир дакъкъада сени тююмге багълар», — деди. Осман къуртулмакъ ичюн, башына кельген янъы яланларны айтып башлады. Бираздан оюн кечмегенини анълап, кенефке бармагъа изин алды.
Ашханемизнинъ янында кичкене кумес бар эди. Бизге дуйдырмадан анам хырсызны анда сакълагъан экен. Бабам онъа зарар кетирир, деп къоркъкъандыр. Биз исе оны къыдырмагъа атылдыкъ. Мухамед эништем пычакъ алып сокъакъкъа чапты, бабам да балта алып демирёлгъа таба кетти. Къанлары пек къайнады о вакъыт. Бир къач саат къыдырдыкъ, тапамадыкъ, ер ярылды, ерге кирди. Арадан он-он беш йыл кечкендир. Мен энди Къырымгъа кочьтим. Бир кунь молламыз Аблямит агъа мени токътатып: «Кельсе, кадем, къатийим къа, бильмейим! Барып озюнъ лаф этсе…», — деди.
Коюмизге бир къырымтатар кельгени акъкъында тариф этти. Америкагъа кетеджек ола экен, пара ве адамларнынъ имзаларыны топлай экен, онъа кольмегини биле берген, онъа исе эп аз. Мен де иште эдим, эр шейни къалдырып, мевзуны огренмек ичюн джамиге кеттим. Бакъам, азбарда тапчанда отура. Баягъы субетлешкен сонъ, оны къандырмагъа тырыштым, не керек санъа тап Америкагъа кетмеге, мында къадынларымыз бар, эвлери де бар, яшарсынъ, прописканен де ярдым этермиз, деп…
Биз о вакъыт миллий арекетте эп бирликте эдик. Мен де кимсенинъ акъкъыны тиймеге бермей эдим. Меним бир къач суалимден сонъ, о адам агъаларымыз акъкъында ярамай сесленди. Субетимиз кет-кете кергинлеше эди. Еримден турып, къыскъа бир скемле алдым, онынъ къаршысына отурдым. Шу арада ченгесинде яра изини корьдим.
«Токъта, сен кимсинъ?» — деп сорадым. О да манъа: «Осман Каралиев» — деди. Бети де, сыфаты да — эр шейи акълыма кельди. Онъа якълашып: «Бакъ, — дедим, — мен бир Османны билем, о бир заманлары Дагъыстанда Шевкет агъамны алдатып, урбасына къадар эр шейни чалып кеткен эди». Козюне дикъкъатнен бакътым. «Ондан сонъ сен, Осман, бизге Избербашкъа кельген эдинъ. Меним анам джанынъны къуртармакъ ичюн, сени куместе сакълагъан эди. Хатырлайсынъмы? О вакъыт къачып олдынъ. Амма шимди къачып оламазсынъ. Мен Сейтумернинъ огълу олам. Сенинъ джанынъны да шимди мында алырым. Токъта сен!» — дедим ве джами азбарындан чыкътым.
Къоркъуздым, иште (куле бабам). Иштеки вазифемни битирген сонъ, кене джамиге къайттым. Рахметли Аблямит агъа мени эеджанлы-эеджанлы къаршылап: — Вай, Рустем, сен онъа не айттынъ? Къорадан яваштан къарайым дедим. О исе энди къаршы сокъакъта чапа-чапа кете. Табанлары джылтырай. Ойле ашыкъты!— Ал санъа къусурсыз, намуслы къырымтатар, — деп кульди бабам. Миллий арекетимизнинъ иштиракчилерине бу вакъианы тариф эткенде, чокъусы эллерини саллап: «О пезевенк акъкъында айтма. Ойле алдатты бизни, ойле алдатты! Онъа ярдым этмек ичюн Геническ, Херсон ве башкъа шеэрлерден пара топладыкъ. Хынзырнынъ баласы!» — дей эдилер. Чокъ адам онынъ тузагъына огърады. Бир кере достум эриштирип:— Ольдюрмейсинъми оны о ерде, олян? — деди.— Бир кереден адам ольдюрилирми? — деп шакъалаштым мен де. Ана, иште, алим олмакъ къыйын дегиль, адам олмакъ къыйындыр. Сизинъ аятынъызда да меракълы вакъиалар олып кечкен олса, бизге язынъыз. Олар акъкъында мемнюниетнен язармыз.
Севиль КАРАШАЙ
