Bu yır eki yaşnıñ biri-birine olğan aşq ateşine, vasıl-körüşüvine bağışlanğanını bilsek de, lâkin vaqia ne yerde, Qırımnıñ angi köyünde yüz bergenini bilmeymiz. İstek degen şey er sırnı açmağa yardım ete. Men de (bestekâr olmasam da) bu halq yırınıñ izine çoqtan tüşkenim sebebinden, «tedqiqatımnıñ» ardını üzmey, yaşı büyük nuraniy ihtiyarlarımızğa hitap ete-ete, niayet, tapmacanıñ tapını tapmaq qısmet oldı.
Bağçasaray şeeriniñ Frunze soqağında 77-nci evde acayip bir insan yaşay. O, 1924 senesi Yuqarı Qaralez köyünde Abduhaliq ağa ve Merziye-Şerfeniñ muabbet qorantasında qasım (noyabr) ayınıñ 8-nde tonğuç oğlan olaraq yarıq dünyağa kele. İşte, «soray-soray İstanbulnı da taparsıñ» degenleri kibi, men taliy ükümine binayen insaniyetli, alçaq göñülli, qonuşmağa sevgen bu ihtiyarnıñ evinde musafir olğan künüm, bir filcan qaveden soñ, «laf lafnı, laf da dertlerni açar», dep qalbimdeki «saz telini» çertkenimnen, qonaqbaynıñ közlerinde yıldızlar horan tepip, çırayı da Çatırdağnıñ töpesine köterilgen küneş kibi ruşenlendi…
– Men bu yırnıñ tarihını rahmetli Abduhaliq babamdan balalıq çağımda eşitken edim, – dep ikâyesini başladı qart. – Bu yır pek eski zamanlarda Bağçasaraynıñ Şüli köyünde (şimdi kelmeşekler bu köyni özcesine Ternovka dep adlandırğanlar) doğğan. İlk-evelâ, yırnıñ metinini közden keçireyik.
Tañ yıldızı parılday,
Ep yürek ağlay.
Ayrılmaqta közüm yoqtır,
Nazlı Leylâm, yar.
Eki yaş ana-babadan, el-alemden gizli körüşip başlay. Körüşken sayın olarnıñ yüreklerinde tutaşqan sevgi alevi olarnı biri-birine qavuştıra. Öyle qavuştıra ki, ayrılmaq ölümden beter olıp duyula…
Bir almanı böleyik,
Eki eteyik.
Eger göñül bir olsa,
Yur beraber keteyik.
Sen tişlegen almanı
Men de tişleyim.
Sen olmağan yerlerde
Men ne işleyim?
Gizli körüşüvleri ep sıqlaşa. Divarlarnıñ da qulaqları ola, deyler. O zamanlarda namus ölümden de küçlü olğan. Ana-babanıñ razılığı olmadan, ne yigit, ne de qızğa körüşmek, is-duyğularınen paylaşmaq qatiyen yasaq olğan. Yigitke kelişken qıznı ana-baba saylay, qızğa da lâyıq kiyevni kene ana-baba saylay. Madem ki, olar adamlarnı eyice bilgenler, nesil-tamırı qaydan başlanğanını, sağlam ya da zayıf taraflarını, qusurlarını yahşı bilgenler. Bu sebepten olsa kerek, o zamanlarda ayrılıqlar olmağan, desek de olacaq.
Tögerek yıldız töpemde,
Ay qarşımda, yar.
Türlü-türlü müsibetler
Bar başımda, yar.
Ebet, urf-adetni, namus sıñırlarını bozğan yaşlarnıñ başında çeşit-çeşit müsibetler olması tabiiy aldır. Qısqası, künlerden bir kün yigitniñ ana-babası acele bir işnen evden keteler. Fırsattan faydalanğan yigit sevgilisini evlerine davet ete. Qız özüni elge alıp olamay. Qalbini sarıp alğan duyğular aqıl-ferasetten, ahlâq çerçivesinden üstün kele. Qız körüşüvge aşıqa. O künü yigit derdiniñ dermanını tapa ve candan sevgen yaresini evlerine yollamay. Şay etip, yosmasınen tañnı qarşılay…
Sırnıñ perdeleri açıla. Qıznıñ tatası işniñ asılını bilgen soñ, qardaşına: «Sen bizni alem masqarası ettiñ. Böyle günâh işlegence, özüñni quyuğa atqanıñ yahşı olur edi», – dey.
Qız ne yapacağını bilmey. Ana-babasınıñ közlerine körünmege utana ve özüni quyuğa ata. Öz canına qast ete.
Şüli köyünde yaşağan qartiylerniñ birisi elâk olğan bu qızğa bağışlap «Tañ yıldızı» yırını uydurğan. Zira o devirde er bir köyniñ em mollası, em kedayı olğan…
Böylelikle, müellifi belgisiz «Tañ yıldızı» halq yırına çevirile. Çoqusı halq yırları kibi, bu yırnıñ da başqa variantları bar.
Talât ağa Haliqovdan yazıp alğan Qadır VELİ
